👉 హిరాకుడ్ ఆనకట్ట మీద రాష్ట్ర ప్రధాన కార్యదర్శులకు నోటీసులు

👉 ఆరు దశాబ్దాల క్రితం మహానది నదిపై హిరాకుడ్ ఆనకట్ట

•  ఏమిటి :  జాతీయ మానవ హక్కుల కమిషన్ నోటీసులు
• ఎప్పుడు : ఇటివల    
• ఎవరు : ఒడిశా, చతిస్ఘడ్ కు చెందిన ప్రధాన కార్యదర్శులకు
• ఎక్కడ : ఒడిశా, చతిస్ఘడ్
• ఎందుకు : హిరాకుడ్ ఆనకట్టను నిర్మించడం ద్వారా నిరాశ్రయులైన ప్రజల బాధలను తొలగించడానికి తీసుకున్న చర్యలపై..

👉ఆరు దశాబ్దాల క్రితం మహానది నదిపైహిరాకుడ్ ఆనకట్టను నిర్మించడం ద్వారా నిరాశ్రయులైన ప్రజల బాధలను తొలగించడానికి తీసుకున్న చర్యలపై జాతీయ మానవ హక్కుల కమిషన్ (ఎన్‌హెచ్‌ఆర్‌సి) ఒడిశా, చతిస్ఘడ్ కు చెందిన ప్రధాన కార్యదర్శులకు నోటీసులు జారీ చేసింది.

👉 హిరాకుడ్ ఆనకట్ట నిర్మాణం కారణంగా సుమారుగా  111 గ్రామాలు మునిగిపోయాయి మరియు సుమారు 22,000 కుటుంబాలు ప్రభావితమయ్యాయి, సుమారు 19,000 కుటుంబాలు నిరాశ్రయులయ్యాయి.

ఎప్పుడు  స్థాపన జరిగింది :

👉 ఇది 1937 లో ఎం. విశ్వేశ్వరయ్య గారి  చేత రూపొందించబడిన ఒక  బహుళార్ధసాధక పథకం. మహానది నదిలో వినాశకరమైన వరదలు పునరావృతమైన తరువాత ఇక్కడ నిర్మాణానికి పూనుకొన్నారు. ఇది  మొదటి జలశక్తి ప్రాజక్ట్  దీనిని 1956 లో ప్రారంబించారు.

స్థానం:

👉 ఒడిశా రాష్ట్రంలోని సంబల్పూర్ పట్టణానికి 15 కిలోమీటర్ల దూరంలో మహానది నది మీదుగా ఈ ఆనకట్ట నిర్మించబడింది.

లక్ష్యాలు:

👉 నీటిపారుదల : 

• ఈ ప్రాజెక్టు సంబల్పూర్, బార్‌ఘర్, బోలంగీర్ మరియు సుబర్నాపూర్ జిల్లాల్లో 1,55,635 హెక్టార్ల ఖరీఫ్ మరియు 1,08,385 హెక్టార్ల రబీ  పంటలకు ఇది నీటిపారుదలని అందిస్తుంది.
• అంతే కాకుండా పవర్ హౌస్ ద్వారా విడుదలయ్యే నీరు మహానది డెల్టాలోని 4,36,000 హెక్టార్ల ప్రాంతాలకు సాగునీరు ఇస్తుంది.

👉 విద్యుత్ ఉత్పత్తి: 

• ఆనకట్ట నుండి 22 కిలోమీటర్ల దిగువన ఉన్న బుర్లా వద్ద,  చిప్లిమా వద్ద ఉన్న రెండు విద్యుత్ గృహాల ద్వారా విద్యుత్ ఉత్పత్తికి 347.5 మెగావాట్ల సామర్థ్యం ఉంది.

👉 వరద నియంత్రణ: 

• కటక్ మరియు పూరి జిల్లాల్లో 9500 చదరపు కిలోమీటర్ల డెల్టా విస్తీర్ణంతో సహా మహానది బేసిన్కు ఈ ప్రాజెక్ట్ వరద రక్షణను అందిస్తుంది.

మహానది నది:

👉గోదావరి మరియు కృష్ణ తరువాత మహానది నది వ్యవస్థ ద్వీపకల్ప భారతదేశంలో మూడవ అతిపెద్దది మరియు ఒడిశా రాష్ట్రంలో అతిపెద్ద నది.

👉 నది యొక్క పరీవాహక ప్రాంతం ఛత్తీస్‌ఘడ్ , మధ్యప్రదేశ్, ఒడిశా, జార్ఖండ్ మరియు మహారాష్ట్ర  ప్రాంతాలలో విస్తరించి ఉంది.

👉 దీని బేసిన్ ఉత్తరాన సెంట్రల్ ఇండియా కొండలు, దక్షిణ మరియు తూర్పున తూర్పు కనుమలు మరియు పశ్చిమాన మైకాల శ్రేణి ద్వారా సరిహద్దులుగా ఉంది.

👉 ఇది అమర్కాంటక్‌కు దక్షిణాన ఛత్తీస్‌ఘడ్ రాష్ట్రంలోని బస్తర్ కొండలలోని సిహావా సమీపంలో ఉన్న ప్రదేశం నుండి ప్రవహిస్తుంది.

👉 మహానది నది యొక్క ప్రధాన ఉపనదులు

• సియోనాథ్ నది
• హస్డియో నది
• మాండ్ నది
• ఇబ్ నది
• జోంకింగ్ నది
• టెల్ నది

👉మహానది నదీ వివాదం: కేంద్ర ప్రభుత్వం 2018 లో మహానది నీటి వివాదాల ట్రిబ్యునల్‌ను ఏర్పాటు చేసింది.

  

👉 జాతీయ మానవ హక్కుల కమిషన్  గురించి

👉ఇది 1993 అక్టోబర్ 12 న మానవ హక్కుల పరిరక్షణ చట్టం (పిహెచ్‌ఆర్‌ఎ) చేత స్థాపించబడిన ఒక చట్టబద్దమైన సంస్థ.

👉దీనిని మానవ హక్కుల పరిరక్షణ (సవరణ) చట్టం, 2006 మరియు మానవ హక్కుల (సవరణ) చట్టం, 2019 ద్వారా సవరించారు.

👉పిహెచ్‌ఆర్‌ఎ చట్టం రాష్ట్ర స్థాయిలో రాష్ట్ర మానవ హక్కుల కమిషన్ ఏర్పాటుకు కూడా అవకాశం కల్పిస్తుంది.

అంతర్జాతీయ బాధ్యత:

👉ఐక్యరాజ్యసమితి పారిస్ సూత్రాలు అంతర్జాతీయ మానవ ప్రమాణాలను (ఎన్‌హెచ్‌ఆర్‌ఐ) గ్లోబల్ అలయన్స్ ఆఫ్ నేషనల్ హ్యూమన్ రైట్స్ ఇనిస్టిట్యూషన్స్ (గాన్‌హ్రీ) చేత గుర్తించగల అంతర్జాతీయ ప్రమాణాలను అందించాయి.

👉 పారిస్ ప్రిన్సిపల్స్ (1993) భారతదేశంలో PHRA చట్టం, 1993 ను ఆమోదించడం ద్వారా అమలు చేయబడింది.

వాచ్డాగ్ ఆఫ్ హ్యూమన్ రైట్స్:

👉 NHRC మానవ హక్కుల ప్రోత్సాహం మరియు రక్షణ కోసం భారతదేశం యొక్క ఆందోళన యొక్క స్వరూపం.

👉 PHRA లోని సెక్షన్ 2 (1) (డి) మానవ హక్కులను రాజ్యాంగం హామీ ఇచ్చిన లేదా అంతర్జాతీయ ఒడంబడికలలో పొందుపరచబడిన మరియు భారతదేశంలోని న్యాయస్థానాలచే అమలు చేయబడిన వ్యక్తి యొక్క జీవితం, స్వేచ్ఛ, సమానత్వం మరియు గౌరవానికి సంబంధించిన హక్కులుగా నిర్వచించింది.

కూర్పు ఎ విధంగా ఉంటుంది :

👉 కమిషన్ ఒక చైర్మన్ మరియు నలుగురు సభ్యులతో కూడిన బహుళ సభ్యుల సంఘం. భారత ప్రధాన న్యాయమూర్తిగా లేదా సుప్రీంకోర్టు న్యాయమూర్తిగా ఉన్న వ్యక్తి చైర్మన్.

నియామకం:

👉 ప్రధానిని అధిపతిగా, లోక్సభ స్పీకర్, రాజ్యసభ డిప్యూటీ చైర్మన్, రెండింటిలో ప్రతిపక్ష నాయకులతో కూడిన ఆరుగురు సభ్యుల కమిటీ సిఫారసులపై చైర్మన్ మరియు సభ్యులను రాష్ట్రపతి నియమిస్తారు. 

పదవీకాలం:

👉 ఛైర్మన్ మరియు సభ్యులు మూడేళ్ల కాలానికి లేదా 70 ఏళ్లు వచ్చే వరకు, ఏది అంతకు ముందు పదవిలో ఉంటారు.

👉 రాష్ట్రపతి కొన్ని పరిస్థితులలో ఛైర్మన్ లేదా ఏదైనా సభ్యుడిని కార్యాలయం నుండి తొలగించవచ్చు.

విధులు:

సివిల్ కోర్టు యొక్క అధికారాలు ఉంటాయి అవి :

• 👉 దీనికి సివిల్ కోర్టు యొక్క అన్ని అధికారాలు ఉన్నాయి మరియు దాని విచారణకు న్యాయ లక్షణం ఉంటుంది.
• 👉 మానవ హక్కుల ఉల్లంఘన ఫిర్యాదులను దర్యాప్తు చేసే ఉద్దేశ్యంతో కేంద్ర ప్రభుత్వం లేదా ఏదైనా రాష్ట్ర ప్రభుత్వం యొక్క ఏ అధికారి లేదా దర్యాప్తు సంస్థ యొక్క సేవలను ఉపయోగించుకునే అధికారం ఉంది.
• 👉ఇది సంభవించిన ఒక సంవత్సరంలోనే ఒక విషయాన్ని పరిశీలించగలదు, అనగా మానవ హక్కుల ఉల్లంఘనకు పాల్పడినట్లు ఆరోపణలు వచ్చిన తేదీ నుండి ఒక సంవత్సరం గడువు ముగిసిన తరువాత ఏ విషయమైనా విచారించడానికి కమిషన్కు అధికారం లేదు.

సిఫార్సు చేసే శక్తి:

• 👉కమిషన్ యొక్క విధులు ప్రధానంగా ప్రకృతిలో సిఫార్సు చేయబడతాయి. మానవ హక్కులను ఉల్లంఘించిన వారిని శిక్షించే అధికారం లేదా బాధితుడికి ద్రవ్య ఉపశమనంతో సహా ఎటువంటి ఉపశమనం ఇవ్వడం దీనికి అధికారం లేదు.
• 👉 దీని సిఫార్సులు సంబంధిత ప్రభుత్వం లేదా అధికారంపై కట్టుబడి ఉండవు. కానీ, ఒక నెలలోపు దాని సిఫారసులపై తీసుకున్న చర్యల గురించి తెలియజేయాలి.
• 👉 సాయుధ దళాల సభ్యులు మానవ హక్కుల ఉల్లంఘనకు సంబంధించి దీనికి పరిమిత పాత్ర, అధికారాలు మరియు అధికార పరిధి ఉంది.
• 👉ప్రైవేట్ పార్టీల ద్వారా మానవ హక్కుల ఉల్లంఘన జరిగినప్పుడు చర్య తీసుకునే అధికారం లేదు.