satavahana 1 (శాతవాహనుల రాజకీయ పరిణామ క్రమం)

                                      శాతవాహనుల రాజకీయ పరిణామ క్రమం

• మత్స్యపురాణం వీరి వంశావళిని, ఒక్కొక్కరి పాలనా కాలము ప్రకారం స్పష్టంగా తెలిపింది.
• ఈ మత్స్య పురాణాన్ని పరిగణనలోకి తీసుకొని శాతవాహనుల కాలాన్ని క్రీ.పూ. 271 నుండి 174కు వరకు ఉందని ఒక అంచనా వేసారు.
• మత్స్యపురాణం ఆధారంగానే ప్రస్తుతం మనం శాతవాహన రాజకీయ చరిత్రను మనం అనుసరిస్తున్నాము.
• వాయు పురాణం లో ౧౭౫ మంది రాజులు ఉండేవారని దాదాపు ౨౭౨ సంవస్తరాల కాలంపాటు పరిపాలించారని తెలిపారు.
• మత్స్యపురాణం లో అయితే 30 మంది రాజులగురించి తెలిపారు.( మత్స్యపురాణం wiki )
• శాతవాహన వంశనామానికి సంబంధించిన కథ గల ఇంకో పురాణం - విష్ణుపురాణం
• ఈ మత్స్యపురాణం అనుసరించి శాతవాహనులను తొలి శాతవాహనులు, మలి శాతవాహనులుగా విభజించారు.
• 1- 23 మంది తొలి శాతవాహనులుగాను
• 24-30 మంది మలి శాతవాహనులు గాను విబజించారు

తొలివాహనులలో గొప్పరాజు : మొదటి శాతకర్ణి (3వ రాజు)

మలి శాతవాహనులలో గొప్పరాజు : యజ్ఞశ్రీ శాతకర్ణి (27వ రాజు)

శాతవాహనులందరిలో గొప్పరాజు : గౌతమీపుత్ర శాతకర్ణి (23వ రాజు)

ఎక్కువ సంవస్తరాలు పరిపాలించింది : 2వ శాతకర్ణి (6వ రాజు దాదాపు 56 సం॥లు)

శాతవాహనుల్లో చివరివాడు : 3వ పులోమావి (30వ రాజు) 

• మూల పురుషుడు (పురాణాల ప్రకారం) : శ్రీ ముఖుడు
• అదే శాసనాలు, నాణెలు, సోమదేవుని కథాసరిత్సాగరం ప్రకారం వీరి మూలపురుషుడు - సాతవాహనుడు

శాతవాహనుల రాజధాని :

• 1. కృష్ణా జిల్లా లోని శ్రీకాకుళం (బార్నెట్, బార్జెస్ పరిశోధనల ప్రకారం ,V A స్మిత్ )
  2. గుంటూరు జిల్లా లోని ధాన్యకటకం/ ధరణికోట (R . G భండార్కర్ )
  3. ప్రతిష్టానపురం రాసి, రామారావ్, రాయ్ చౌదరీల పరిశోధనల ప్రకారం
  4.శాతవాహనుల రాజధాని విజయవాడ - రాయ్ చౌదరీ. ఇలా శాతవాహనుల రాజధానికి సంబంధించి చరిత్రకారుల మధ్య భిన్నాభిప్రాయాలు కలవు.
  మనం మాత్రం మొదటి రాజధాని ప్రతిష్టానపురం గాను రెండవది ధాన్యకటకం/ ధరణికోట గా చదువుకొంటాం
  మొదటి రాజధాని - ప్రతిష్టానపురం/ పైథాన్ (మహారాష్ట్ర ఔరంగాబాద్ జిల్లా)
  రెండవ రాజధాని - ధాన్యకటకం (గుంటూరు జిల్లా)

మత్స్యపురాణంను అనుసరించి శాతవాహన రాజకీయ చరిత్ర

శ్రీముఖుడు (సిరి చిముక శాత)

• వీరు శాతవాహన రాజ్య స్థాపకుడు గా కీర్తించబడతారు.
• శ్రీముఖుడు గారి తండ్రి - శాతవాహనుడు / శాలివాహనుడు
• ఈయన 'ప్రతిష్టానపురము'ను రాజధానిగా చేసుకొని రాజ్యాన్ని పరిపాలించాడు.(మొదటి రాజధాని)

వీరికి సంబంధించిన ఆధారాలు ఏమి దొరికాయి ?

• ఇతని కోడలు దేవి నాగానిక వేసిన 'నానాఘాట్' శాసనం (ప్రాకృత భాషలో ఉంది)
• వీరు ముద్రించిన నాణెములు కొండాపూర్ (మెదక్), కోటిలింగాల (కరీంనగర్)లలో కొన్ని బయటపడినాయి.
• ఇతని నాణాలపై రణగోభద్ర, రణగోస్వామి అనే పేర్లు ఉన్నాయి.
• దేవి నాగానిక తన నానాఘాట్ శిలా శాసనంలో "సిరి చిముక శాత" అనే పదాన్ని పేర్కొన్నది.
• అశోకుడు తన 13వ శిలాశాసనంలో ఆంధ్రులను తన సామంత జాతులలో ఒకరుగా పేర్కొన్నారు ... ఆ సామంతుడే శ్రీముఖుడు గా చెబుతారు.

అశోకుడికి సమకాలికుడు ఎవరు ?

• అశోకుడు శ్రీముఖునికి 'రాయ' అనే బిరుదు ఇచ్చినట్లు ప్రముఖ చరిత్రకారుడు డి.సి. సర్కార్ అభిప్రాయం.
• ఇతడు మొదట జైన మతాన్ని స్వీకరించి, ఆ తరువాత వైదిక మతాన్ని అనుసరించాడు.
• ఇతని జైన మత గురువు - కాలకసూరి (విమలాదిత్య-త్రికాలయోగి)
• శ్రీముఖుడి మరణానంతరం ఇతని కుమారుడు మొదటి శాతకర్ణి చిన్నవాడు కావడం వల్ల ఇతని సోదరుడు అయిన కన్హ లేదా కృష్ణ రాజ్యానికి వచ్చాడు.

కన్హ/కృష్ణ:

• ఈయన శాతవాహన రాజులలో 2వ రాజు
• కన్హ పాలనా కాలంలోనే శాతవాహనులు మహారాష్ట్రలోనికి చొచ్చుకుపోయారు.
• వీరు నాసిక్ వరకు రాజ్యాన్ని విస్తరించి బౌద్ధ బిక్షువులకు రెండు విహారాలను నిర్మించి ఇచ్చాడు.
• అవి 1. నాసిక్ 2.కన్హేరి
• ఇతని పరిపాలనా కాలంలోనే ఆంధ్రలోనికి భాగవతమతం ఉత్తర భారత దేశము నుండి ప్రవేశించింది.
• వీరు వైదిక - బ్రాహ్మణ మతాన్ని అవలంభించినా, బౌద్ధాన్ని కూడా ఆదరించినట్లు అతని కాలానికి చెందిన ఒకే ఒక నాసిక్ శాసనం వలన తెలుస్తుంది.
• బౌద్ధ సన్యాసుల కొరకు ధర్మ మహామాత్య అనే ఉద్యోగులను నియమించాడు.

నోట్ :

• భాగవతమతం మొదట ఉత్తర భారత్ లో - పుష్యమిత్రశుంగుని కాలంలో వెలుగులోకి వచ్చింది
• భారత దేశం లో భాగవతమతం వున్నట్లుగా తెలియజేయు శాసనం-హీలియోడోరస్ యొక్క “బేస్నాగర్” శాసనం.
• భాగవత మత స్థాపకుడు - శ్రీకృష్ణుడు (వాసు దేవుడు)

మొదటి శాతకర్ణి

• మౌర్యుల సామంతులుగా కొనసాగిన శాతవాహనులు మొదటి శాతకర్ణి కాలంలో స్వతంత్రులుగా ప్రకటించుకున్నారు.
  ఈయన శ్రీముఖుడి కుమారుడు
• తొలి శాతవాహనులల్లో ఈయన గొప్పవాడు గా కీర్తించబడతారు.
• వీరిని మత్స్య పురాణంలో "మల్లకర్ణ” “మహాన్” అని పేర్కొంది.
• మొదటి సారిగా తన పేరుకు "శాతవాహన" అనే వంశనామాన్ని జోడించిన తొలి శాతవాహన రాజు ఈయన మొదటి శాతకర్ణి
• వైవాహిక సంబంధాల ద్వారా రాజ్యాన్ని విస్తరించిన శాతవాహన రాజు కుడా మొదటి శాతకర్ణి గా చెప్పవచ్చు.
• ఇతను రఠిరుల రాజైన మహారధి (ఆంగియుకుల వర్ధనుడైన) త్రైణకరో కుమార్తె దేవి నాగానిక (నాగవరదాయినీ)ను వివాహం చేసుకొన్నాడు.
• దేవి నాగానిక, "నానాఘాట్ శాసనంను" (ప్రాకృతం) ఈ అంశాన్ని వేయించింది.
• మొదటి శాతకర్ణి తన రాజ్య విస్తరణను పశ్చిమ దిశవైపు నుండి దండెత్తి, అస్మక (నిజామాబాద్), అకర,అవంతి, ములక (ఔరంగాబాద్), మాళ్వా ప్రాంతాలను జయించాడు.
• పట్టణ తోరణ గుర్తుగల నాణెము...మొదటి శాతకర్ణి పుష్యమిత్ర శుంగున్ని ఓడించి అందుకు గుర్తుగా ఉజ్జయిని పట్టణ తోరణ గుర్తుగల నాణెములను వేయించాడు.
• మొదటి శాతకర్ణి "గజగుర్తు" గల నాణేములను వేయించాడు.
• తొలిసారిగా బ్రాహ్మణులకు వెండి నాణేంలను దానం చేయడంతో పాటు, పన్ను మినహాయింపు భూములను కూడా దానం చేశాడు.
• కళింగాధిపతియైన మహా మేఘవాహన ఖారవేలుడు మొదటి శాతకర్ణిపై దండెత్తి ఓడించినట్లుగా ఖారవేలుగు హాథిగుంప శాసనం,గుంటుపల్లి శాసనాల్లో పేర్కొన్నాడు.
• మొదటి శాతకర్ణి యవన రాజైన డెమిట్రియను కూడా ఓడించాడు.
• శాతవాహనులల్లో వైదికమతం ప్రకారం యజ్ఞయాగాదులను నిర్వహించిన మొదటిరాజు ఇతనే.

యాగాలు ఏమి  చేశాడు

• రెండు - అశ్వమేధ యాగాలు
• ఒక - అనారంభనీయ యాగం
• మూడు - దశరాత్ర యాగం
• ఒక - రాజసూయ యాగం
• ఒక - అగ్నిదేయ యాగం
• మొదటి శాతకర్ణి ఈ యాగాల సందర్భంగానే బ్రాహ్మణులకు
• పన్నులు లేని భూములను దానంగా ఇచ్చాడు.
• 36000 కర్షపణాలు (కర్షాపణ-వెండినాణాలు)
• 44000 గోవులు
• 13 గ్రామాలు
• 10 ఏనుగులు, 1000 గుర్రాలను దానంగా ఇచ్చాడు.

మొదటి శాతకర్ణి సమకాలిన భారతదేశ రాజులు

• మగధ (ఉత్తర భారతదేశం) - పుష్యమిత్ర శుంగుడు
• కళింగ (ఒరిస్సా) - ఖారవేలుడు 
• ఇండోగ్రీకు రాజు - డెమిట్రియస్, మీనాండర్

మొదటి శాతకర్ణి బిరుదులు 

• ఏకవీర
• శూర
• అప్రతిహత చక్ర
• దక్షిణాపథపతి

వేదసిరి (పూర్ణోత్సుంగుడు) 

• వీరు మొదటి శాత కర్ణి, దేవి నాగానికల కుమారుడు ఈ  వేదసిరి.
• వేదసిరికే పూర్ణోత్సుంగుడు అని పేరు కలదు. ఈ పేరు వైదిక మతాన్ని ఆదరిస్తున్నట్లు సూచిస్తుంది.
• నానాఘాట్ గుహలలో శ్రీముఖుని, కన్నుని ప్రతిమలతో పాటు తల్లి నాగనిక, తాత త్రైణకరో ప్రతిమలను వేయించాడు.
• ఇతడి పాలనాకాలంలో కళింగ ఖారవేలుడు భట్టిప్రోలుపై దాడిచేశాడు.
• వీరి తరువాత పాలనలోకి వచ్చినది స్కంధస్థంభి, ఇతని తరువాత రెండవ శాతకర్ణి వచ్చారు.
• స్కంధస్థంభి అంత ముఖ్యమైన రాజు కాదు.

రెండవ శాతకర్ణి

• ఈయన వరుసక్రమము లో 6వ రాజు.
• ఎక్కువ సంవస్తరాలు పాలించిన రాజు గా కీర్తించబడ్డాడు. (56 సంవస్తరాలు కాలం పాటు)
• ఇతను సాంచీ స్థూపంకు దక్షిణ తోరణాన్ని నిర్మించి, శాసనాన్ని వేయించాడు.
• వీరి పాలనా కాలంలోనే శక, శాతవాహన ఘర్షణలు ప్రారంభమయ్యాయి
• మాములుగా శకులు 2 రకాలు:
  1) కర్థమాంక వంశం (మాళ్వా ప్రాంతం) వీరందరిలో గొప్పవాడు రుద్రదాముడు.
  2) క్షహరాట్ వంశం (మహారాష్ట్రలో) వీరందరిలో గొప్పవాడు నహపాణుడు.
• రెండవ శాతకర్ణి కాలంలో గతంలో శాతవాహనులు కోల్పోయిన ప్రాంతాలను తిరిగి వశపరుచుకున్నాడు.
• ఈ అంశాన్ని బిల్సా శాసనంలో పేర్కొనబడ్డాడు.
• రెండవ శాతకర్ణి నాణెంలు మాళ్వా, మహారాష్ట్ర, తెలంగాణ తదితర ప్రాంతాలలో లభించాయి.
• మాళ్వాలో లభించిన ఇతని నాణెంల మీద “రాణోసిరి సతకనిక" అనే వ్యాఖ్య ఉంది.
• రెండవ శాతకర్ణి బిరుదు : రాజన్య శ్రీ శాతకర్ణి
• వీరి ఆస్థాన కళాకారుడు వశిష్టీపుత్ర ఆనంద

2వ శాతకర్ణి తరువాత పరిపాలకులిగా లంబోధరుడు, అపీలకుడు, మేఘస్వాతి, స్వాతి, స్కంధస్వాతి, మృగేంద్రస్వా, రాజ్యానికి వచ్చారు.

కుంతల శాతకర్ణి

• ఇతను 13వ రాజు.
• కుంతల శాతకర్ణి కాలంలో ప్రాకృతం బదులు సంస్కృతం రాజ భాషగా మారింది.
• రాజశేఖరుని కావ్య మీమాంస, వాత్సాయనుని కామసూత్ర, గుణాఢ్యుడి బృహత్కథలలో ఇతని ప్రస్తావన ఉంది.
• ఇతని బిరుదు - విక్రమార్క (నండూరి కృష్ణమాచార్యుల ప్రతిపాదన ప్రకారం)
• ఈయన ఆస్థానంలో వాత్సాయనుడు ఉండేవాడు.

వాత్సాయనుడి గ్రంధాలు:

• కామసూత్ర (సంస్కృతం)
• న్యాయ బాష్యం
• కామసూత్రను సంస్కృతం నుంచి తెలుగులోకి అనువదించింది ఎవరు ?
• పంచాగ్నుల ఆదినారాయణశాస్త్రి.
• కామసూత్ర శాతవాహనుల కాలం నాటి సాంఘిక జీవన విధానం గురించి వివరిస్తుంది.
• ఈ గ్రంథం ప్రకారం కరీర్త అనే కామసంబంధిత భంగిమలు అమలులో వున్నట్లుగా తెలుస్తుంది.
• కుంతల శాతకర్ణి భార్య మళయవతి (కరీర్త రతి భంగిమ ద్వారనే మరణించింది)
• ఈ కుంతల శాతకర్ణి శకులను ఓడించి మాళ్వా, మహారాష్ట్రలను తిరిగి సంపాదించాడు.
• ఈయన బార్య తో సంభాషించే సందర్భంలో సంస్కృత భాష రాకపోవడం వల్ల అవమానం గా బావించి సంస్కృతం నేర్పమని తన ఆస్థాన కవులను కుంతల శాతకర్ణి ఆదేశం జారిచేసాడు.
• ఆరు నెలల్లో ఈయన సంస్కృతం నేర్చుకున్న తరువాత ప్రాకృత భాష స్థానంలో సంస్కృత భాషను రాజభాషగా ప్రకటిగాడు.తరువాత సంస్కృతం శాతవాహనుల రాజభాషగా మారింది.

వీరి ఆస్థాన కవులలో ముఖ్యులు 

• శర్వవర్మ : కాతంత్ర వ్యాకరణం అనే సంస్కృత వ్యాకరణ గ్రంధాన్ని రాశాడు.
• 6 నెలల్లో రాజు సంస్కృతాన్ని నేర్చుకొనడానికి వీలుగా మూలగ్రంథంలో వున్న శ్లోకాలను తగ్గించి ఈ వ్యాకరణాన్ని రాశాడు.
• ఈ వ్యాకరణం ద్వారానే రాజు(కుంతల శాతకర్ణి) సంస్కృతాన్ని అభ్యసించాడు.
• గుణాధ్యుడు : ఇతని రచన - బృహత్కథ (ప్రాచీన ప్రాకృత లేదా పైశాచిక భాషలో ఉంటుంది)
• రాజుకు సంస్కృతాన్ని నేర్పే విషయంలో 6 నెలల్లో నేర్పడం సాధ్యం కాదని శర్వవర్మతో గొడవ జరిగి రాజ బహిష్కరణ చేయబడుతాడు.
• ఇతడు పైశాచిక భాషలో బృహత్కథను రాసి రాజుకు చూపగా రాజు తిరస్కరించడంతో పాటు బృహత్కథను కాల్చి వేసాడు.
• కాల్చిన తరువాత దానిలో మిగిలిన ఒకే ఒక లంబకం (అధ్యాయం) ఆధారంగా సోమదేవసూరి కథాసరిత్సాగరం అనే గ్రంథాన్ని రాసాడు.
• బృహత్ కథలోని నాయకుడు - కుబేరుడు / కుబ్బీరుదు.
• శర్వవర్మ మరియు గుణాడ్యుడు మధ్య సవాలు గురించి వివరించిన వాడు సోమదేవు ఈ విషయాన్ని తన కథా సరిత్సాగరంలో పేర్కొన్నాడు.

బృహత్ కథ ఆధారంగా రచింపబడ్డ ఇతర గ్రంథాలు ఏమి ?

• క్షేమేంద్రుడు : బృహత్కథ మంజరి
• హరిసేనుడు : బృహత్ కోష
• వరాహమిహిరుడు : బృహత్ సంహిత
• సోమదేవరసూరి : కథాసరిత్సాగరం
• బృహత్ కథ ఆధారంగానే విష్ణుశర్మ పంచతంత్రాన్ని సంస్కృతంలో రచించాడు.
• బుద్ధకథాశ్లోక సంగ్రహము - బుద్దస్వామి రచించాడు
• కుంతల శాతకర్ణి తరువాత పాలనకు వరుసగా వచ్చినది - స్వాతికర్ణ, మొదటి పులోమావి.

మొదటి పులోమావి 

• వాయు పురాణం ప్రకారం వీరు మగధను 10 సంవత్సరాలు పాలించాడు.
• మగధ పాలకుడైన సుశర్మను (కణ్వ వంశం) ఓడించి మగధను జయించినట్లుమత్స్యపురాణం పేర్కొంటుంది.
• ఆంధ్రులు మగధను జయించి పది సంవత్సరాలు పాలించినట్లు గర్గసంహితలోని యుగపురాణం చెబుతోంది.
• ఇది వాస్తవమేనని ఇటీవల లభించిన శాతవాహన నాణెములు కుడా రుజువు చేశాయి.
• కుమ్రహ అని పిలువబడే ప్రాచీన పాటలీపుత్రం వద్ద తవ్వకాలలో శాతవాహన నాణాలు లభించాయి.
• ఇతను శాతవాహన రాజ్యాన్ని మహా సామ్రాజ్యంగా మార్చి ఆంధ్రులకు యావత్ భారత కీర్తి ప్రతిష్టలు సంపాదించి పెట్టాడు.

గౌరవ కృష్ణుడు 

• మొదటి పులోమావి తరువాత గౌరవ కృష్ణుడు రాజ్యానికి వచ్చి దాదాపు 25 సంవత్సరాలు రాజ్య పాలన చేశాడు.
• ఇతని కాలంలో వాయువ్య ప్రాంతంలోని పార్టియన్లను ఓడించి కుషాణులు భారతదేశంలో కుషాణల సామ్రాజ్యాన్ని స్థాపించారు.
• గౌరవ కృష్ణుడు క్షాత్రపుల చేతులలో అనేక అపజయాలు పొందాడు.
• ఇతనిని వివిధ రకాల పేర్లతో నికూవర్ముడు, వైకృష్ణుడు, అరిష్టకర్ముడు, అనిష్టకర్ముడు, రిక్త వర్ణుడు అని  పురాణాలు సంబోధించాయి.

హాలుడు

• ఈయన 17వ రాజు దాదాపు 5 సంవస్తరాలు పాలించాడు.
• ఇతనికి గల బిరుదు : కవివత్సలుడు
• ఈయన స్వయంగా కవి
• ఇతడు రాసిన గ్రంధం గాధాసప్తశతి (ప్రాకృత భాషలో).
• ఈ గ్రంథం 700 కథలతో సంకలనం చేశాడు. ఇది శ్వేతంబర జైనుడైన జయవల్లభుని వజ్జలగ్గ అనే గ్రంధాన్ని పోలివుంది.
• శాతవాహనుల పరిపాలనలో సలహాలు ఇచ్చుటకు పౌర సభలు ఉన్నాయని గాధా సప్తశతి తెలుపుతుంది.
• బాణుడు తన హర్షచరిత్రలో గాధాసప్తశతిని పేర్కొనడం ద్వారా దీనిని హాలుడు రాసినట్లుగా తెలుస్తుంది.
• హాలుని యొక్క విజయాలకు ప్రధాన కారణమైన సేనాపతి - విజయనాధుడు.
• హాలుడు ప్రేమించి వివాహం చేసుకున్న శ్రీలంక రాకుమారి లీలావతి.
• వీరి ప్రణయ వృత్తాంతంను గురించి లీలావతి పరిణయం అనే పేరుతో గ్రంథాన్ని కుతూహలుడు రాసాడు.
• ఈ ఇరువురి వివాహం జరిగిన ప్రాంతం సప్తగోదావరీ తీరంలో (ద్రాక్షారామం) భీమవరం దగ్గర.
• ఇతని పాలనా కాలంలో ప్రాకృతంనకు గొప్ప ఆదరణ లభించింది. ప్రాకృతంనకు స్వర్ణయుగంగా కీర్తించబడినది.
• తొలి తెలుగు పదాలైన “అత్త, అద్దం, పొట్ట" హాలుని గాధా సప్తశతిలో ప్రస్తావించబడ్డాయి. గాధా సప్తశత భారతీయ సాహిత్యానికి మూలగ్రంథం గా చెబుతారు.

గౌతమీపుత్ర శాతకర్ణి

• శాతవాహనుల్లో అతి గొప్పవాడు గౌతమీ పుత్రశాతకర్ణి
• గౌతమీ పుత్రశాతకర్ణి శాతవాహనుల్లో 23వ రాజు.
• ఇతను శాలివాహన శకం (క్రీ.శ. 78)ను ప్రారంభించాడు.
• శాలివాహన శకంను పాటించిన ఏకైక రాజు - యాదవ రామచంద్ర దేవుడు (ఈయన దేవగిరిరాజు)
• శాతవాహనుల్లో మొదటి సారిగా తల్లి పేరును తన పేరుకుముందు ఉపయోగించెను (తల్లిపేరు గౌతమి బాలశ్రీ)
• తల్లి పేరు మొదట ఉపయోగించడాన్ని మాట్రిమెనిక్స్ అంటారు శాతవాహనుల తరువాత ఇక్ష్వాకులు కూడా ఇదే పద్ధతిని అనుసరించారు.
• గౌతమి బాలశ్రీ తన కుమారుడి విజయాల గురించి రెండవ పులోమావి పాలనా కాలంలో వేసిన “నాసిక్ శిలాశాసనం" లో వివరించింది.
• ఇతను సౌరాష్ట్రపై దాడిచేసి క్షహరాట వంశంలో గొప్ప శక రాజైన నహపాణుడిని జోగల్ తంబి యుద్ధంలో ఓడించాడు.
• గౌతమిపుత్ర శాతకర్ణి నహపాణుడిని ఓడించడం ద్వారా క్షహరాట వంశ నిరవశేషకర అనే బిరుదును పొందాడు.
• ఇతన్ని ఓడించిన తరువాత నహపాణుడి నాణెంలపై తన చిహ్నాలతో తిరిగి ముద్రించాడు.
• ఇతని నాణెంలు కడలూరు (జోగల్ తంబి), మహారాష్ట్ర వద్ద లభ్యమైనాయి.
• జోగల్ తంబి వద్ద లభించిన మొత్తం నాణెములు 13,270 ఇవి అన్ని వెండినాణాలు.
• శాతవాహనుల కాలం నాటి నాణాలు పేరు రుషభదత్తుని నాసిక్ శాసనంలో కనిపిస్తాయి.
• ఇతనికి “రాజోరణ్” అనే సార్వభౌమ బిరుదు కలదు.
• ఈయన వైదిక సంప్రదాయాలను పాటిస్తూ బౌద్ధమతాన్ని కూడా ఆదరించాడు. 
• బౌద్ధ బిక్షువులకు 100 నివర్తనాల" భూమిని దానం చేశారు. (1 నివర్తన = 1.5 ఎకరాల భూమి)
• బౌద్ధ శాఖ అయిన “భద్రనీయ" అనే శాఖకు నాసిక్ లోని గుహలను ఇచ్చాడు.
• శాతవాహనుల రాజులలో తన పేరుమీద మొదట శాసనాలు వేయించిన రాజు ఇతడే.
• ఇతడు రాజ్యంలో బ్రాహ్మణాధిక్యతను ప్రవేశపెట్టి చతుర్వర్ణ వ్యవస్థను బలోపేతం చేశాడు.
• దేశంలో మొదటి సారిగా బ్రాహ్మణులకు అగ్రహారాలిచ్చే పద్ధతిని ప్రవేశపెట్టాడు గౌతమీ పుత్రశాతకర్ణి.

ఇతడికి లభించిన బిరుదులు

కులవ్యవస్థను కాపాడిన వాడిగా :

• ద్విజవర కుటుంబ వివర్ధన
• వినువర్తిత చాతుర్వర్ణ సంకర
• వర్ణ సాంకర్య నిరోధక
• ఏక బ్రాహ్మణ (నాసిక్ శాసనంలో)
• క్షత్రియ దర్పమాన మర్ధన

తాను సాధించిన విజయాలకు గుర్తుగా పొందిన బిరుదులు :

• త్రిసముద్ర తోయ పీతవాహన (ఇతను గుర్రాలకు మూడు సముద్రాల నీటిని తాగించినవాడు.).
• శకయవన పహ్లవ నిఘాదనుడు

ఇంకా ఇతని ఇతర బిరుదులు:

• ఏక ధనుర్ధురుడు.
• క్షహరాట్ వంశ నిరవశేషకర
• బెణాకటక స్వామి
• ఏక శూరుడు.
• ఆగమనిలయ

ఇతను మొదటి దక్షిణ భారతదేశ రాజుగా ఖ్యాతి గడించాడు.

కారణం ఇతను నహపాణుడికి సహకరించిన శకులను, పల్లవులను, యవనులను కూడా ఓడించాడు.

ఇతడు జయించిన రాజ్యాలు :

• అస్మక (తెలంగాణ)
• అనూప (మహిష్మతి), విదర్భ, ఆకరావతి (మధ్యప్రదేశ్)
• సౌరాష్ట్ర (గుజరాత్)
• వింధ్య, సాత్పూర ప్రాంతం, సహ్యాద్రి, కన్హేరి,శ్రీశైలం, నాగార్జునకొండ
• మూలక (మహా రాష్ట్ర)
• నీలగిరి (తమిళనాడు)
• అపరాంత (కొంకణ ప్రాంతం)
• రాజ్యవిస్తరణ సరిహద్దులు:
• ఉత్తరం : రాజస్థాన్
• దక్షిణం : కట్టలూరు (కడలూరు)
• తూర్పు :బంగాళాఖాతం
• పడమర : అరేబియా మహాసముద్రం.

గౌతమి పుత్ర విజయాలకు ప్రధాన కారణం అతని మంత్రి - శివగుప్తుడు.

రెండవ పులోమావి / వాశిష్టి పుత్ర పులోమావి 

• ఇతని పాలనాకాలంలోనే గౌతమి బాలశ్రీ నాసిక్ శిలాశాసనం వేయించింది.
• గౌతమీపుత్ర శాతకర్ణి తరువాత అతని కుమారుడు పులోమావి రాజ్యానికి వచ్చాడు.
• నాసిక్ శాసనంలో రెండవ పులోమావిని దక్షిణాపధేశ్వరుడిగా పేర్కొంది.
• ఇతని కాలంలో శకులలో గొప్పవాడైన "రుద్రదాముడు" శాతవాహన రాజ్యంపై దాడిచేశాడు.
• జునాఘడ్ శాసనం ప్రకారం రుద్రదాముడు రెండవ పులోమావిని ఓడించాడు.
• రెండవ పులోమావి రుద్రదాముడిచే పరాజయం పొంది రాజధానిని ప్రతిష్టానపురం నుండి అమరావతి మార్చడం జరిగింది.
• ఇతని కాలంలోనే అమరావతి స్థూపం నిర్మించబడింది.
• అలాగే  శాసనాలు నాసిక్ లో 4, కార్లలో 2, అమరావతిలో 1 దొరికాయి.
• అమరావతి శాసనంలో నాగబు అనే పదం కనిపిస్తుంది.
• మన ఆంద్రలో ఇతని నాణెములు విస్తారంగా లభ్యమయ్యాయి.
  ఇతని బిరుదులు:
• నవనగర స్వామి
• దక్షిణా పథేశ్వరుడు (నాసిక్ శాసనంలో పేర్కొనబడింది)

శివశ్రీ శాతకర్ణి/ వాశిష్టీపుత్ర శాతకర్ణి

• ఇతనికి క్షత్రప అను బిరుదు గలదు.
• శంకరుద్ర దమనుడు ఇతన్ని రెండు సార్లు ఓడించి తన కుమారై రుద్రదమనికను ఇచ్చి వివాహం చేశాడు.
• దీని గురించి రుద్రదమనుడు వేయించిన జునాగడ్ శాసనం (సంస్కృతంలో మొదటి శాసనం)లో తెలియజేసారు.
• క్రీ.శ. 150 నాటి గిర్నార్ లేదా జునాగడ్ శాసనాన్ని మొదటిసారిగా సంస్కృతభాషలో రుద్రదమనుడు వేయించాడు.
• ఇతను క్షాత్రపుల ప్రభావంతో ద్విభాషా (ప్రాకృతం, తమిళం) నాణెంలు ముద్రించాడు.
• ఈ రాజును రుద్రదమనుడు తన గిర్నార్ శిలా శాసనంలో దక్షిణాపథపతిగా పేర్కొన్నాడు.

యజ్ఞశ్రీ శాతకర్ణి

• 27వ రాజు (చినగంజాం శాసనం ప్రకారం) మలిశాతవాహనులలో గొప్పవాడు.
• లంగరు వేయబడిన ఓడగుర్తులు గల నాణాలు ముద్రించాడు.
• మత్స్యపురాణం ఇతని పాలనా కాలంలోనే సంకలనం చేయబడింది. ఇతని సమకాలీన బౌద్ధమతాచార్యుడు ఆచార్య నాగార్జునుడు.
• నాగార్జునుడికి యజ్ఞశ్రీ శాతకర్ణి శ్రీ పర్వతంలో మహాచైత్య విహారం లేదా పారావత విహారంను నాగార్జునకొండలో నిర్మించాడు.
• ఈ విహారంలో 1500 గదులు ఉండేవి అనిఫాహియాన్' పేర్కొన్నాడు.
• అమరావతి స్థూపాన్ని విస్తరించెను.
• ప్రపంచంలోనే మొదటిసారిగా ఓడలకు తెరచాపలను రూపొందించినది కుడా యజ్ఞశ్రీ శాతకర్ణి నే.
• ఇతని కాలంలో రోమ్ దేశంతో వ్యాపారం పెద్ద ఎత్తున జరిగేది.
• ఈయన  నాణేములు ఆంధ్రప్రదేశ్ చేబ్రోలులో లభించాయి.
• ఇతని సేనాని - బావగోవుడు.
• హర్షవర్ధని చరిత్రకారుడు బాణభట్టుడు. ఇతనిని త్రిసముద్రాధిపతి అని పేర్కొన్నాడు.
• యజ్ఞశ్రీ కాలం నాటి రెండు శాసనాలు నవ్యాంధ్రప్రదేశ్లో లభ్యమయ్యాయి. అవి:
  1. చినగంజాం
  2. అమరావతి శాసనం

చినగంజాం శాసనం గురించి :

• ఈ శాసనం ప్రకాశం జిల్లాలోని చినగంజాంలో దొరికింది.
• ప్రస్తుతం మద్రాసు మ్యూజియంలో కలదు.
• యజ్ఞశ్రీ బుద్ధునికి ఒక దానం చేసినట్లు ఉంది.

విజయశ్రీ 

• ఇతని పేరు మీదుగానే శ్రీ పర్వతమునకు విజయపురి అని పేరు వచ్చింది.
• యజ్ఞశ్రీ తరువాత అతని సోదరుడు విజయశ్రీ రాజ్యానికి వచ్చి ఆరు సంవత్సరాలు పాలించాడు.
• ఇతని కాలం నాటి అసంపూర్ణ శాసనం ఒకటి విజయపురి (నాగార్జున కొండ) శిథిలాల్లో లభించింది.
• ఆ శాసనంలో విజయ సంవత్సరం వైశాఖ తిథి పేర్కొనబడ్డాయి. అనగా సంవత్సరాలను శాసనంలో పేర్కొనడం అనేది ఇతని కాలం నుండే ప్రారంభమైంది.
• అంతకుముందు ఏ శాసనంలో తిథి, నక్షత్రాలు పేర్కొనలేదు.

చండశ్రీ

• విజయశ్రీ తరువాత చండశ్రీ రాజ్యానికి వచ్చాడు.
• చండశ్రీ 11వ రాజ్య సంవత్సరం నాటి శిలాశాసనం తూర్పు గోదావరి జిల్లా
• పిఠాపురం వద్ద కొడవలి (కొడవలి శాసనం) అనే గ్రామంలో లభించింది.
• ఇతని నాణాలు కృష్ణా, గోదావరి జిల్లాలో దొరికాయి.

మూడవ పూలోమావి :

• శాతవాహనుల్లో 30వ రాజు మరియు చివరివాడు 3వ పులోమావి
• 3వ పులోమావిని ఓడించి రాజ్యం నుండి పారద్రోలినవాడు - ఇక్ష్వాకు రాజైన శ్రీశాంతమూలుడు.
•  పులోమావి తన అవసాన దినంలను గడిపిన ప్రాంతం మ్యాకదోని (బళ్ళారి సమీపంలోని గ్రామం)  ఇతను బళ్లారిలో మ్యాకదోని శాసనాన్ని వేయించాడు.

Chola dynasty (చోళులు )

సంగము రాజ్యాలు/ప్రాచీన తమిళ రాజ్యాలు