satavahana (శాతవాహనుల చరిత్ర ఆధారాలు)

శాతవాహనుల చరిత్ర ఆధారాలు

(శాతవాహనుల చరిత్ర ఆధారాలు) శాతవాహనులు మొదట మౌర్యుల సామంతులుగా ఉండేవారు వారి కిందనే పరిపాలన కొనసాగించారు.

మౌర్య సామ్రాజ్య పతనానంతరం భారతదేశ రాజకీయ, సాంస్కృతిక సమైక్యతలను సంరక్షించి వాటిని పెంపొందించడానికి ప్రయత్నించిన రాజ వంశాల్లో శాతవాహనులు అగ్రగణ్యులు గా కీర్తించ బడతారు.
మౌర్యులు సార్వభౌమత్వానికి వారసులైన శుంగ, కణ్వ రాజ వంశాలను తుదముట్టించి, శాతవాహను రాజ్య పాలన చేశారని పురాణాలు పేర్కొంటున్నాయి.
వాయు, బ్రహ్మాండ, భవిష్య, మత్స్య పురాణాల లో శాతవాహనుల గురించిన ప్రస్తావన ఉంది.అంతే కాకుండా వీరి గురించి వివరించబడింది కుడా.
గోదావరి మధ్య ఆంధ్ర ప్రాంతాన్ని మొట్టమొదటి సారిగా ఏకంచేసిన మొదటి ఆంధ్రరాజులు వీరే (శాతవాహనులు).

శాతవాహనుల చరిత్ర ఆధారాలు

ఆధారాలు సాదారణముగా శాసనాలు, నాణెములు, పురాణాలు, సాహిత్యం , విదేశిరచనలు రూపంలో దొరుకుతాయి వాటి గురించి.

పురాణాల లో ఎక్కడ ఎక్కడ తెలిపారు ?

పురాణాలు ఆంధ్రులను ఆంధ్రభృత్యులు, ఆంధ్ర జాతీయులుగా పేర్కొన్నాయి.
మత్స్యపురాణం శాతవాహనుల కాలాన్ని గురించి వివరిస్తుంది. ఇది యజ్ఞశ్రీ శాతకర్ణి కాలంలో సంకలనం చేసారు.
శాతవాహనుల వంశానికి సంబంధించిన కథ విష్ణుపురాణంలో వుంది.
ఆంధ్ర అనే పదం జాతి పదంగా ఋగ్వేదంలోని ఐతరేయ బ్రాహ్మణంలో శునస్సేపుని కథలో ప్రస్తావించబడింది.
ఐతరేయ బ్రాహ్మణం ఋగ్వేద కాలం నాటిది.
ఆంధ్రులను గురించి మొదట పేర్కొన్న ఇతిహాసం - రామాయణం (రామాయణం మహా భారతం కన్నా ముందు జరుగుతుంది.)

నాణెములు ఎలా ఉండేవి ?

నాణెంల అధ్యయనం గురించి చదివేశాస్త్రం ను "న్యూమిస్ మ్యాటిక్స్" అని పిలుస్తారు లేదా అంటారు.
శాతవాహనుల నాణెములు సీసము, పోటీన్ అనే మిశ్రమ లోహంతోను అంతే కాకుండా వెండితోను చేయబడ్డాయి.
విరి కాలంలో అత్యధికంగా సీసం నాణెములు ముద్రించబడ్డాయి అని చెబుతారు.

శాతవాహనుల కాలంలో అమలులో ఉన్న నాణెలు

1) పోటిన్ నాణెం : రాగి + తగరం + సీసం (మిశ్రమ లోహంతో తయారు చెయ్యబడినవి)
2) సువర్ణ నాణేములు : బంగారు నాణేములు
3 ) కర్శపణం : రాగి, వెండి లోహాలతో ముద్రించబడినవి
4) రోమన్ నాణేములు : బంగారు నాణేములు ,వెండి నాణెలు గా రెండు ఉండేవి.

ఎవరు ఎలా ముద్రించారు ?

మొదటి శాతకర్ణి మొదటగా వెండినాణెలు ముద్రించాడు.
ఒక బంగారు నాణెం 35 వెండి నాణెములతో సమానం.
మొదటి శాతకర్ణి , గౌతమి పుత్ర శాతకర్ణి ఉజ్జయిని పట్టణం గుర్తుగల నాణాలు వేయించారు.
గౌతమీ పుత్ర శాతకర్ణి శక రాజైన నహపాణుని వోడించి తన రాజ్యము లోని వెండి నాణాలను తీసుకొని తన చిహ్నంతో (ప్రతిమ) తిరిగి పునఃముద్రించాడు.
యజ్ఞశ్రీ శాతకర్ణి ఓడ తెర చాప గుర్తులు గల నాణాలు వేయించారు.

శాతవాహనుల నాణేములు బయటపడిన ప్రాంతాలు

శాలిహుండం (శ్రీకాకుళం)
అత్తిరాల (కడప) రోమన్ బంగారు నాణెంలు లభ్యమయ్యాయి.
వినుకొండ (గుంటూరు జిల్లా) - రోమన్ బంగారు నాణెంలు బయటపడ్డాయి.
కొండాపూర్ (మెదక్ జిల్లా)లో టంకశాల బయటపడింది. ఈ నాణెంల మీద ("సిరి చిముక శాత" అని వ్రాయబడి ఉంది)
నాగార్జున కొండ (గుంటూరు జిల్లా) (శాతవాహనుల చరిత్ర ఆధారాలు)

శాతవాహనుల నాణెములపై ముద్రించబడిన చిత్రాలు ఏమి ?

ఎద్దు (వృషభం),
ఏనుగు,
సింహము
స్వస్తిక్ గుర్తు,
గుర్రం,
ఉజ్జయినీ తోరణం.

స్థానిక రాజుల పేర్లతో వెలుగులోకి వచ్చిన తొలి నాణేములు ఏమి ?

గోభద్ర
సమగోప (ఇవి కరీంనగర్లో వెలుగులోకి వచ్చాయి)

నాణెములపై గల భాష ఏమి ?

'ద్విభాషా' పద్ధతిలో నాణేలపై రెండు భాషలు ముద్రించారు.
నాణెములపై 'ప్రాకృతం' మరియు 'దేశిభాష'ను ఉపయోగించారు.

శాసనాల గురించి ?

శాసనాల అధ్యయనం గురించి చదివే శాస్త్రం - "ఎపిగ్రఫి”
భారతదేశంలో మొట్టమొదటగా శాసనాలను వేయించిన రాజు - అశోకుడు (క్రీ.పూ 3వ సంవస్తరము లో )
ఆంధ్రదేశంలో మొట్టమొదటగా శాసనాలను వేయించిన రాజులు - మౌర్యులు (అశోకుడు)
APలో శాసనాలను వేయించిన తొలి ఆంధ్రరాజులు - శాతవాహనులు.
శాతవాహనుల శాసనాలపై బాగా అధ్యయనం చేసినది - బుహర్.
వీరి అధికార భాష ప్రాకృతం
శాసనాల మీద వాడిన భాష ప్రాకృతం

ఎర్రగుడి, రాజులమందగరి శాసనం

ఇది కర్నూలు జిల్లాలో ఉంది.
ఈ శాసనం వేసినది - అశోకుడు
భాష - ప్రాకృతం.
ఇది గురు శిష్యుల మధ్య సంబంధాన్ని తెలియజేస్తుంది.
ఆంధ్రదేశంలో మౌర్యుల పాలనను గురించి నిర్ధారించే శాసనం. (శాతవాహనుల చరిత్ర ఆధారాలు)

నానాఘాట్ శాసనం

ఈ శాసనం వేయించినది - దేవి నాగానిక.
దేవీ నాగానిక మొదటి శాతకర్ణి భార్య.
భాష - ప్రాకృతం
ఇది వైదిక క్రతువులు నిర్వహించుచున్న రాజును ప్రశంసిస్తున్న ఒక శాసనం నానాఘాట్ శాసనం(ప్రసస్తి శాసనం).
నానాఘాట్ శాసనం బౌద్ధగుహలలో ఉంటుంది.
ఈ శాసనంలో శాతవాహనులు, మరాఠాలు మధ్య గల వైవాహిక సంబంధాల గురించి తెలియజేస్తుంది.
అంతే కాకుండా శాసనం వలన మొదటి శాతకర్ణి విజయాలు, ఘనకార్యాలు మరియు అతనికి అప్రతిహత చక్ర , ధక్షనాపధదిపతి అనే బిరుదులు ఉండేవని తెలుస్తుంది.

హాథిగుంపా శాసనం

ఇది వేయించినది - ఖారవేలుడు.
ఖారవేలుడు కళింగ రాజ్య పాలకుడు.
ఈయన మొదటి శాతకర్ణికి సమకాలీన చక్రవర్తి.
ఈ శాసనం ద్వారా మొదటి శాతకర్ణి రాజ్యంలోని మూషిక నగరంపై కళింగ ఖారవేలుడు దాడి చేసి ఆ నగరానికి పితుండ అని పేరు పెట్టినట్లు తెలుస్తుంది.
ఈ శాసనం చతురంగ బలాలను గురించి ప్రస్తావించినది.

నాసిక్ శాసనం

వేయించినది - గౌతమీ బాలశ్రీ ( గౌతమీ బాలశ్రీ, గౌతమీపుత్ర శాతకర్ణి గారి తల్లి)
భాష - ప్రాకృతం
ఈ శాసనంలో బాలశ్రీ రాజర్షి పత్నిగా వర్ణించబడినది.
ఇది వాసిష్ఠీపుత్ర పులోమావి కాలంలో జారీ చేయబడినది.
ఈ శాసనం గద్యరూపంలో ఉంటుంది.
గౌతమీపుత్ర శాతకర్ణి చేసిన దండయాత్రలు, సాధించిన విజయాలు, ఘనతను మరియు సామ్రాజ్యవిస్తీర్ణం, బిరుదుల గురించి ఈ శాసనం తెలియజేస్తుంది.
ఇందులో గౌతమీపుత్ర శాతకర్ణి, తన తల్లి బాలశ్రీతో కలిసి లునర్హ కొండపై నివసించే భిక్షువులకు దానధర్మాలు చేసినట్లు కుడా ఈ శాసనం తెలియజేస్తుంది. (శాతవాహనుల చరిత్ర ఆధారాలు)

అమరావతి శాసనం

ఈ శాసనం వేఇంచినది - రెండవ పులోమావి
భాష - ప్రాకృతం
ఆంధ్రదేశంలో శాతవాహనులు వేయించిన తొలిశాసనం ఇది.
నాగబు అనే తొలి తెలుగు పదం ఈ శాసనంలో లభించింది.
ఈ శాసనం అమరావతి స్థూపపు ప్రాకారపు ద్వార స్తంభంపై చెక్కబడి ఉంది.
ఈ అమరావతి స్థూపం మహాచైత్యంలో చేతికియ బౌద్ధ సంఘానికి చెందినదని కూడా ఈ శాసనం తెలుపుతున్నది.
పులోమావి కాలంలో శాతవాహన సామ్రాజ్యం ఆంధ్ర, కోస్తా ప్రాంతాలకు వ్యాపించిందని తెలియపరుస్తుంది.

జునాఘడ్ శాసనం

ఈ శాసనం వేసినది శక రుద్రదాముడు.
సంస్కృతంలో జారీ చేసిన మొదటి శాసనం ఇది.
శాతవాహనులు మరియు ఉజ్జయినీ క్షాత్రపుల వైవాహిక సంబంధాలు గురించి తెలియజేయును.
రుద్రదాముడు తన కుమార్తె రుద్రదమనికను శాతవాహన రాజైన వాసిష్ఠీపుత్ర శాతకర్ణికి ఇచ్చి వివాహం చేసినట్టు తెలియజేసింది.

భట్టిప్రోలు నిగమసభ శాసనం

ఈ శాసనం వేఇంచినది - కుబేరుడు.
నగరపాలిక సభలైన నిగమసభలు గురించి తెలియజేయుజేస్తుంది.
శాతవాహనుల కాలం నాటి పట్టణ ప్రాంతాలను గురించి తెలియజేయుజేస్తుంది.

మ్యాకదోని శాసనం

ఈ శాసనం వేయించినది : మూడవ పులోమావి
దొరికిన ప్రాంతం : బళ్ళారి. (కర్ణాటక)
మూడవ పులోమావి చివరి శాతవాహన చక్రవర్తి .
శాతవాహనుల రాజ్యపతనం గురించి ఈ శాసనం శాతవాహనులు గ్రామపాలన గురించి మరియు గ్రామంలో ముఖ్య శాంతిభద్రతల అధికారి అయిన గుల్మిక వివరాలను అందిస్తుంది.

ఉన్నాఘర్ శాసనం

శాతవాహనుల పరిపాలన వ్యవస్థ మరియు మంత్రిమండలి గురించి తెలియపరుస్తుంది.

అందౌ శిలా శాసనం

శాతవాహనుల పరిపాలన తెలియపరుస్తుంది.

సాహిత్య ఆధారాలు

ఈ కాలం నాటి గ్రంథాలు ప్రాకృత, సంస్కృత భాషలలో కలవు.

1. హాలుడు : గాథాసప్తశతి (భాష: మహారాష్ట్ర ప్రాకృతం)

2. వాత్సాయనుడు : కామసూత్రాలు, న్యాయ భాష్యం (700 శృంగార పద్యాలతో సంకలనం చేశాడు).

3. సోమదేవ సూరి : కథాసరిత్సాగరం (సంస్కృతంలో రచించాడు.)

4. గుణాధ్యుడు : బృహత్కథ (పైశాచిక భాష)

5. హరిసేనుడు : బృహత్కథ కోశము

6. క్షేమేంద్రుడు : బృహత్కథ మంజరి (ఇది సంస్కృతం)

7. కుతూహలుడు : లీలావతి పరిణయం (ప్రాకృతం)

8. వరాహమిహిరుడు : బృహత్కథ జాతక, బృహత్ సంహిత (సంస్కృతం)

9. ధన పాలుడు : తిలక మంజరి

10. శర్వవర్మ : కాతంత్ర వ్యాకరణం (సంస్కృత వ్యాకరణం)

11. చుళ్ళ కళింగ జాతక కథలు : గౌతమబుద్ధుని పూర్వజన్మల గురించి తెలియజేసే గ్రంథాలు

12 బుద్దస్వామి : బుద్ధ కథా శ్లోక సంగ్రహం

విదేశీ రచనలు

1 .నేచురల్ హిస్టరీ

రచయిత ప్లీనీ
ఇతను 'రోమ్' నగరానికి చెందినవాడు.
ఈయన "నేచురల్ హిస్టరీ" అనే గ్రంథం లాటిన్ భాషలో రచించాడు.
ఈ గ్రంథంలో "ఐరోపాలోని బంగారం అంతయూ భారతదేశానికి తరలిపోతుందని తెలియజేసాడు"
అప్పటి శాతవాహనుల కాలం నాటి వర్తక, వాణిజ్యాల గురించి తెలుపుతుంది.

2. పెరిప్లస్ ఆఫ్ ది ఎరిత్రియన్ సీ

రచయిత - అజ్ఞాత గ్రీకు నావికుడు
భాష - గ్రీకు
మరో పేరు - ఎర్రసముద్రంపై నావికుని దినచర్య
శాతవాహనుల కాలంలో ఉన్న వర్తక వాణిజ్యాల గురించి తెలియజేస్తుంది.
రోమ్, ఆగ్నేయాసియాతో ఆంధ్రుల వ్యాపారం గురించి, విదేశీ వాణిజ్యం చేయుచున్న రేవు పట్టణాల గురించి వర్ణించినది.
అరికమేడు రేవు పట్టణాన్ని అంతర్జాతీయ రేవు పట్టణంగా పేర్కొన్నది. శాతవాహనుల కాలంలో అరికమేడు రోమన్ ల విపణివీధిగా పేరు పొంది ఉండేది.
ఈ గ్రంథం ప్రకారం, శాతవాహనుల కాలంలో తూర్పు తీరాన ఉన్న ఏకైక రేవు పట్టణం - కొద్దూరా

3. గైడ్ టూ జియోగ్రఫీ

రచయిత టాలమీ
టాలమీ "గైడ్ టూ జియోగ్రఫీ" అనే గ్రంథంలో శాతవాహనుల పాలన గురించి తెలిపాడు.
శాతవాహనుల రేవు పట్టణాల గురించి వివరించింది.
ఈ గ్రంథం ప్రకారం పశ్చిమతీరంలో భరుకచ్ఛ రేవు పట్టణం ముఖ్యమైనది. దీని తరువాత సోపార,కళ్యాణి రేవు పట్టణాలు ముఖ్యమైనవి.
శాతవాహనుల కాలం నాటి సమయం లో మైసోలియా(మచిలీపట్నం)ను టాలమీ గొప్ప వ్యాపార కేంద్రంగా వర్ణించాడు.

4. సి-యు-కి :

రచయిత - హుయానాత్సాంగ్
మరో పేరు - బుద్ధిస్ట్ రికార్డ్స్
హుయానా త్సాంగ్ చైనా దేశానికి చెందినవాడు. ఇతను 7వ శతాబ్దానికి చెందినవాడు.
యాత్రికులలో రారాజు అనే బిరుదు వీరికి కలదు.
కాశ్మీర్ నుండి తమిళనాడు వరకు గల భారతదేశంను సందర్శించి వివరాలు ఈయన అందించాడు.
సియుకి (బుద్దిస్టికార్డ్స్)లో శాతవాహనుల గూర్చి వివరాలను అందించెను.

5. ఇండికా

రచయిత - మెగస్తనీస్
భాష - గ్రీకు
మెగస్తనీస్ భారతదేశాన్ని సందర్శించిన తొలి విదేశీ యాత్రికుడు.
గ్రీకు దేశానికి చెందిన వారు ఇతను.
మౌర్యుల కాలంలో రాయబారిగా వచ్చి, పాటలీపుత్రనగర వర్ణన గూర్చి, శాతవాహనుల రాజకీయ వ్యవస్థ గూర్చి వివరాలు ఇతను అందించాడు.
మన ఆంధ్రుల గురించి ప్రస్తావించిన మొట్ట మొదటి గ్రంధం.
ఆంధ్రులకు 30 కోటలు ,లక్ష పదాతి దళాలు ఉన్నట్టు ఈయన పేర్కొన్నాడు.

శాతవాహనుల గురించి గుర్తు ఉంచుకోవలసినవి

మూల పురుషుడు : శాతవాహనుడు
రాజ్య స్థాపకుడు : సిముఖుడు
రాజధాని : 1. ప్రతిష్టానపురం మరియు 2. ధాన్యకటకం
అధికార భాష : ప్రాకృతం (కుంతల శాతకర్ణి ప్రాకృతం ఐదులు సంస్కృతంను రాజభాషగా మార్చాడు)
రాజ లాంఛనం :సూర్యుడు
వీరి పాలకులలో గొప్పవారు : గౌతమీ పుత్ర శాతకర్ణి
చివరి రాజు : 3వ పులోమావి
వీరు ఆచరించిన మతాలు : జైనం, హైందవం (శ్రీముఖుడు మొదట జైన మతస్తుడు)
శాసనాలు : 1. నానాఘాట్ (ప్రాకృత భాషలో) - దేవినాగానిక 2. నాసిక్ (ప్రాకృతభాష) - గౌతమి బాలశ్రీ 3. మ్యాకదోని - మూడవ పులోమావి (బళ్ళారిలో)
విదేశీ యాత్రికుడు : మెగస్తనీస్