యూరోపియన్ల రాక |
భారతదేశం మరియు ఐరోపా మధ్య వాణిజ్య సంబంధాలు ఆక్సస్ లోయ లేదా సిరియా లేదా ఈజిప్ట్ ద్వారా భూ మార్గం ద్వారా చాలా పురాతన మార్గాలు ఉండేవి. 1498లో వాస్కో డ గామా కేప్ ఆఫ్ గుడ్ హోప్ ద్వారా కొత్త సముద్ర మార్గాన్ని కనుగొనడంతో, వాణిజ్యం పెరిగింది మరియు అనేక వ్యాపార సంస్థలు భారతదేశానికి వచ్చి తమ వ్యాపార కేంద్రాలను స్థాపించాయి.
వీరు వ్యాపారులుగా ప్రారంభించారు కానీ కాలక్రమేణా, వీరి వాణిజ్య ప్రయోజనాలను కాపాడుకోవడానికి, వారు భారతదేశ రాజకీయాలపై ఆధిపత్యం చెలాయించారు. ఈ విధంగా, యూరోపియన్ శక్తుల మధ్య వాణిజ్య పోటీ రాజకీయ ప్రత్యర్థికి దారితీసింది మరియు ఇది ఒకరితో ఒకరు మాత్రమే కాకుండా భారతీయ పాలకులతో కూడా ఘర్షణకు దారితీసింది. అంతిమంగా, బ్రిటిష్ వారు భారతదేశంలో తమ పాలనను స్థాపించడంలో విజయం సాధించారు.
⭐పోర్చుగీస్ భారతదేశానికి వచ్చిన మొదటి యూరోపియన్లు మరియు చివరిగా విడిచిపెట్టారు.
⭐498 CE, పోర్చుగల్కు చెందిన
వాస్కోడగామా యూరప్ నుండి భారతదేశానికి కొత్త సముద్ర మార్గాన్ని కనుగొన్నాడు.
అతను కేప్ ఆఫ్ గుడ్ హోప్ మీదుగా ఆఫ్రికా చుట్టూ తిరిగాడు మరియు కాలికట్
చేరుకున్నాడు .
⭐అతను కాలికట్ హిందూ పాలకుడు
జామోరిన్ చేత స్వాగతించబడ్డాడు మరియు
మరుసటి సంవత్సరం పోర్చుగల్కు తిరిగి వచ్చాడు, అది అతని సాహసయాత్ర ఖర్చు కంటే
60 రెట్లు విలువైన భారతీయ కార్గో నుండి భారీ లాభాలను పొందింది.
⭐1500 CE, మరొక పోర్చుగీస్
పెడ్రో అల్వారెస్ కాబ్రాల్ భారతదేశానికి వచ్చారు మరియు వాస్కో డ గామా కూడా 1502 CEలో రెండవ పర్యటన
చేసాడు.
⭐ పోర్చుగీస్ వారు కాలికట్, కొచ్చిన్ మరియు కాననోర్లలో వ్యాపార స్థావరాలను
స్థాపించారు .
⭐భారతదేశంలో పోర్చుగీసుకు మొదటి గవర్నర్ ఫ్రాన్సిస్ డి అల్మేడా .
⭐1509 CE,
అఫోన్సో డి అల్బుకెర్కీ భారతదేశంలోని
పోర్చుగీస్ భూభాగాలకు గవర్నర్గా నియమించబడ్డాడు మరియు 1510 CE, సమయంలో
బీజాపూర్ పాలకుడు (సికందర్ లోధి పాలనలో) నుండి గోవాను స్వాధీనం చేసుకున్నాడు
మరియు ఆ తర్వాత భారతదేశంలోని
పోర్చుగీస్ స్థావరాలకు గోవా రాజధానిగా
మారింది .
⭐పోర్చుగీసువారు పెర్షియన్ గల్ఫ్లోని హోర్ముజ్ నుండి మలయాలోని మలక్కా మరియు
ఇండోనేషియాలోని సుగంధ ద్వీపాల వరకు మొత్తం ఆసియా తీరంపై తమ ఆధిపత్యాన్ని
స్థాపించారు. ⭐అఫోన్సో డి అల్బుకెర్కీ మరణించిన సమయంలో, పోర్చుగీస్ భారతదేశంలో బలమైన నావికా
శక్తిగా ఉన్నారు.
⭐1530 CE,లో నినో డా కున్హా గుజరాత్లోని బహదూర్ షా నుండి డయ్యూ మరియు
బస్సేన్లను స్వాధీనం చేసుకున్నాడు.వీరు పశ్చిమ తీరంలో సల్సెట్, డామన్ మరియు
బొంబాయిలో ,తూర్పు తీరంలో మద్రాసు , బెంగాల్లోని హుగ్లీ సమీపంలోని శాన్
థోమ్లో స్థిరపడ్డారు.
⭐అయినప్పటికీ, 16వ శతాబ్దం చివరి నాటికి భారతదేశంలో పోర్చుగీస్ శక్తి
క్షీణించింది మరియు వారు డామన్, డయ్యూ మరియు గోవా మినహా భారతదేశంలో తమ స్వాధీనం
చేసుకున్న అన్ని భూభాగాలను కోల్పోయారు.
⭐ వీరు భారతదేశానికి పొగాకు సాగును తీసుకువచ్చారు.
⭐ గోవాలో మొదటి ప్రింటింగ్ ప్రెస్ను 1556లో స్థాపించారు.
⭐ "ది ఇండియన్ మెడినల్ ప్లాంట్స్" అనేది గోవాలో 1563లో ప్రచురించబడిన
మొదటి శాస్త్రీయ రచన.
భారతదేశంలో పోర్చుగీస్ క్షీణతకు కారణాలు
⭐ అఫోన్సో డి అల్బుకెర్కీ తర్వాత వచ్చిన గవర్నర్లు బలహీనులు మరియు తక్కువ
సమర్థులు, ఇది చివరికి భారతదేశంలో పోర్చుగీస్ సామ్రాజ్యం పతనానికి
దారితీసింది.
⭐ పోర్చుగీస్ వారు మతపరమైన విషయాలలో అసహనం మరియు మతోన్మాదంగా ఉన్నారు.
⭐స్థానిక ప్రజలను క్రైస్తవ మతంలోకి బలవంతంగా మార్చడంలో వారు మునిగిపోయారు.
⭐ఈ విషయంలో వారి విధానం మత సహనం పాలనగా ఉన్న భారతదేశ ప్రజలకు
ద్వేషపూరితమైనది.
⭐ పోర్చుగీస్ పరిపాలన తమ కోసం అదృష్టాన్ని సంపాదించుకోవడంలో ఎక్కువ ఆసక్తిని
కనబరిచింది, దీని ఫలితంగా భారతదేశ ప్రజలు మరింత దూరమయ్యారు. వీరు అమానవీయ
క్రూరత్వాలు మరియు అక్రమాలకు కూడా పాల్పడ్డారు. ఈ చర్యలన్నీ పోర్చుగీస్
పట్ల శత్రు వైఖరికి దారితీశాయి.
⭐ పోర్చుగీస్ మరియు స్పానిష్లు 15వ శతాబ్దం మరియు 16వ శతాబ్దపు మొదటి
అర్ధభాగంలో ఇంగ్లీష్ మరియు డచ్లను చాలా వెనుకబడి ఉన్నారు. కానీ
16వ శతాబ్దపు చివరి భాగంలో, ఇంగ్లండ్ మరియు హాలండ్, మరియు తరువాత, ఫ్రాన్సు, అన్ని వాణిజ్య మరియు నావికా
శక్తులు వృద్ధి చెందాయి, స్పానిష్ మరియు ప్రపంచ వాణిజ్యంలో పోర్చుగీస్
గుత్తాధిపత్యానికి వ్యతిరేకంగా తీవ్ర పోరాటం చేశాయి. ఈ పోరాటంలో, తరువాతి వారు
లొంగిపోయారు. దీంతో భారత్లో వారి శక్తి కూడా బలహీనపడింది.
⭐అలాగే మొఘల్ సామ్రాజ్యం యొక్క శక్తి మరియు పెరుగుతున్న
మరాఠాల
శక్తి పోర్చుగీసు వారి వాణిజ్య గుత్తాధిపత్యాన్ని భారతదేశంలో ఎక్కువ కాలం
కొనసాగించనివ్వలేదు. ఉదాహరణకు, వారు 1631లో బెంగాల్లోని మొఘల్ శక్తితో ఘర్షణ
పడ్డారు. అలాగే హుగ్లీ వద్ద వారి నివాసం నుండి తరిమివేయబడ్డారు.
⭐పోర్చుగీస్ లాటిన్ అమెరికాలో బ్రెజిల్ను కనుగొన్నారు మరియు భారతదేశంలోని దాని
భూభాగాల కంటే దానిపై ఎక్కువ శ్రద్ధ చూపడం ప్రారంభించారు.
⭐పోర్చుగల్ స్పెయిన్ కిందకు వచ్చినప్పుడు స్పానిష్ శక్తులు పోర్చుగల్
ప్రయోజనాలపై ఆధిపత్యం చెలాయించాయి.
⭐డచ్ ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ క్రీ.శ. 1602లో Vereenigde Oost Indische Compagnie (VOC) పేరుతో డచ్ వారు ఆంధ్రాలోని మసులీపట్నంలో తమ మొదటి కర్మాగారాన్ని స్థాపించారు. తరువాత పశ్చిమ భారతదేశంలోని గుజరాత్లోని సూరత్, బ్రోచ్, కాంబే మరియు అహ్మదాబాద్లో, కేరళలోని కొచ్చిన్, బెంగాల్లోని చిన్సురా, బీహార్లోని పాట్నా మరియు యుపి పులికాట్ (తమిళనాడు)లోని ఆగ్రాలలో ట్రేడింగ్ డిపోలను స్థాపించారు మరియు తరువాత ఇది భారతదేశంలో వారి ప్రధాన కేంద్రంగా ఉంది. నాగపట్నం ద్వారా భర్తీ చేయబడింది.
⭐17వ శతాబ్దంలో, వీరు పోర్చుగీసుపై విజయం సాధించారు మరియు తూర్పులో యూరోపియన్ వాణిజ్యంలో అత్యంత ఆధిపత్య శక్తిగా అవతరించారు. వారు పోర్చుగీసు వారిని మలే జలసంధి మరియు ఇండోనేషియా దీవుల నుండి తరిమికొట్టారు 1623లో అక్కడ తమను తాము స్థాపించుకోవడానికి ఆంగ్లేయుల ప్రయత్నాలను ఓడించారు.
⭐ఆంగ్లో-డచ్ శత్రుత్వం సుమారు ఏడు సంవత్సరాలు కొనసాగింది, ఈ సమయంలో డచ్లు తమ నివాసాలను ఒక్కొక్కటిగా బ్రిటీష్కి కోల్పోయారు మరియు చివరకు,డచ్లు 1759లో యుద్ధంలో ఆంగ్లేయుల చేతిలో ఓడిపోయారు.
⭐ తూర్పుతో వ్యాపారం చేయడానికి ఇంగ్లీష్ అసోసియేషన్ లేదా కంపెనీ 1599లో
ఏర్పడింది."ది మర్చంట్ అడ్వెంచర్స్" అని పిలువబడే వ్యాపారుల సమూహం ఆధ్వర్యంలో .
31 డిసెంబరు 1600లో క్వీన్ ఎలిజబెత్ ద్వారా ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీగా ప్రసిద్ధి
చెందింది .
⭐1609లో కెప్టెన్ విలియం హాకిన్స్ సూరత్లో ఆంగ్ల వ్యాపార కేంద్రాన్ని
స్థాపించడానికి అనుమతి కోసం మొఘల్ చక్రవర్తి జహంగీర్ ఆస్థానానికి వచ్చారు .
⭐కానీ పోర్చుగీసు వారి ఒత్తిడి కారణంగా చక్రవర్తి దానిని తిరస్కరించాడు.
⭐తరువాత 1612లో జహంగీర్ సూరత్లో కర్మాగారాన్ని స్థాపించడానికి ఈస్ట్ ఇండియా
కంపెనీని అనుమతించాడు.
⭐1615 లో సర్ థామస్ రో ఇంగ్లండ్ రాజు జేమ్స్ Ⅰ రాయబారిగా మొఘల్ కోర్టుకు
వచ్చారు మరియు భారతదేశంలోని వివిధ ప్రాంతాలలో వర్తకం చేయడానికి మరియు
కర్మాగారాలను స్థాపించడానికి ఇంపీరియల్ పొందడంలో విజయం సాధించారు.
⭐అందువలన,1619లో,ఆంగ్లేయులు ఆగ్రా, అహ్మదాబాద్, బరోడా మరియు బ్రోచ్లలో తమ
కర్మాగారాలను స్థాపించారు.
⭐ఆంగ్లేయులు తమ మొదటి కర్మాగారాన్ని దక్షిణాన మసులీపట్నంలో
ప్రారంభించారు.
⭐1639లో ఫ్రాన్సిస్ డే చంద్రగిరి రాజు నుండి మద్రాస్ స్థలాన్ని పొందాడు
మరియు వారి ఫ్యాక్టరీ చుట్టూ ఫోర్ట్ సెయింట్ జార్జ్ అనే చిన్న కోటను
నిర్మించాడు.
⭐కోరమాండల్ తీరంలోని ఆంగ్లేయుల ప్రధాన కార్యాలయంగా
మసూలీపట్నం స్థానంలో మద్రాసు త్వరలోనే మారింది.
⭐ఇంగ్లీషు ఈస్టిండియా కంపెనీ అప్పటి ఇంగ్లండ్ రాజు చార్లెస్ Ⅱ నుండి బొంబాయిని
స్వాధీనం చేసుకుంది. తరువాత బొంబాయి పశ్చిమ తీరంలో కంపెనీకి ప్రధాన
కార్యాలయంగా మారింది.
⭐1690 CE, జాబ్ చార్నాక్ చేత సుతానుతి అనే ప్రదేశంలో ఆంగ్ల కర్మాగారం
స్థాపించబడింది. తరువాత, ఇది కలకత్తా నగరంగా అభివృద్ధి చెందింది, ఇక్కడ ఫోర్ట్
విలియం నిర్మించబడింది మరియు ఇది తరువాత
బ్రిటిష్ ఇండియా రాజధానిగా మారింది.
⭐మద్రాసు, బొంబాయి మరియు కలకత్తాలోని బ్రిటిష్ స్థావరాలు అభివృద్ధి చెందుతున్న
నగరాలకు కేంద్రకాలుగా మారాయి .
⭐బ్రిటీష్ ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ అధికారంలోకి వచ్చింది మరియు భారతదేశంలో సార్వభౌమ
రాజ్య హోదాను పొందేందుకు మొగ్గు చూపింది.
ఫ్రెంచ్
ఈస్టిండియా కంపెనీని సి. 1664 CE లూయిస్ ⅩⅣ ఆధ్వర్యంలోని మంత్రి కోల్బర్ట్
ద్వారా.1668లో , మొదటి ఫ్రెంచ్ ఫ్యాక్టరీని సూరత్లో ఫ్రాన్సిస్ కారన్
స్థాపించారు. 1669లో , మరకర మసులిపట్నంలో ఒక కర్మాగారాన్ని స్థాపించాడు. 1673లో
ఫ్రాంకోయిస్ మార్టిన్
పాండిచ్చేరి (ఫోర్ట్ లూయిస్) ను
స్థాపించాడు, ఇది
భారతదేశంలోని ఫ్రెంచ్ ఆస్తులకు ప్రధాన కార్యాలయంగా మారింది మరియు అతను దాని మొదటి గవర్నర్ అయ్యాడు.1690లో, ఫ్రెంచ్ వారు కలకత్తా
సమీపంలోని చంద్రనాగోర్ను గవర్నర్ షైస్తా ఖాన్ నుండి స్వాధీనం చేసుకున్నారు.
ఫ్రెంచివారు బాలాసోర్, మాహే, ఖాసిం బజార్ మరియు కారైకల్లలో తమ
కర్మాగారాలను స్థాపించారు. భారతదేశంలో ఫ్రెంచ్ గవర్నర్గా జోసెఫ్ ఫ్రాంకోయిస్
డుప్లెక్స్ రావడం 1742లో ఆంగ్లో-ఫ్రెంచ్ సంఘర్షణ ప్రారంభమైంది, దీని ఫలితంగా
ప్రసిద్ధి చెందిందికర్ణాటక యుద్ధాలు ఏర్పడ్డాయి.
డేన్స్ ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీని ట్రాన్క్విబార్ (తమిళనాడు)లో మరియు సెరంపూర్ (బెంగాల్)లో స్థావరాలు ఏర్పరచుకున్నారు. వీరి ప్రధాన కార్యాలయం సెరంపూర్లో ఉంది. అయినప్పటికీ, వీరు భారతదేశంలో తమను తాము బలపరచుకోలేక పోయారు మరియు భారతదేశంలోని వారి నివాసాలను బ్రిటీష్ వారికి 1845లో విక్రయించవలసి వచ్చింది.
⭐ 18వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో ఆంగ్లేయులు మరియు ఫ్రెంచివారు భారతదేశంలో తమ
ఆధిపత్యాన్ని నెలకొల్పేందుకు ఒకరితో ఒకరు పోటీ పడ్డారు.మొఘల్ సామ్రాజ్యం పతనం
కారణంగా భారతదేశంలో ఏర్పడిన రాజకీయ గందరగోళాన్ని వారు సద్వినియోగం
చేసుకున్నారు.
⭐ మూడు కర్ణాటక యుద్ధాలలో ఫ్రెంచ్ మరియు ఆంగ్లేయుల మధ్య పోటీ జరిగింది.
⭐ ఆంగ్లో ఫ్రెంచ్ పోటీ బ్రిటీష్ విజయం మరియు ఫ్రెంచ్ వైఫల్యంతో ముగిసింది
.
భారతదేశంలో ఒక సామ్రాజ్యాన్ని నిర్మించాలనే
ఫ్రాన్స్ యొక్క ఆశ మూడవ యుద్ధం తర్వాత రద్దు చేయబడింది
మరియు ఇది ఉపఖండంలో బ్రిటీష్ వారికి పరమ శక్తిగా మారడానికి మార్గం సుగమం
చేసింది.
బెంగాల్ ప్రాంతం భారతదేశంలో అత్యంత సారవంతమైన మరియు ధనిక ప్రావిన్స్. 1717లో మొఘల్ చక్రవర్తి (ఫరుఖ్సియార్)చే ఒక రాజ వ్యవసాయదారుని క్రింద, ఈస్టిండియా కంపెనీకి పన్నులు చెల్లించకుండా బెంగాల్లో తమ వస్తువులను దిగుమతి చేసుకోవడానికి మరియు ఎగుమతి చేయడానికి స్వేచ్ఛ మరియు అటువంటి వస్తువుల తరలింపు కోసం పాస్లు లేదా దస్తాక్లను జారీ చేసే హక్కు ఇవ్వబడింది.
⭐ముర్షిద్ కులీ ఖాన్ నుండి అలీవర్ది ఖాన్ వరకు బెంగాల్ నవాబులందరూ
1717లో ఇచ్చిన నాటి ఫార్మాన్ ని ఆంగ్ల భాష్యంపై అభ్యంతరం వ్యక్తం
చేశారు.
⭐756 CE, సిరాజ్ ఉద్ దౌలా తన తాత అయిన అలీవర్ది ఖాన్ తర్వాత బ్రిటీష్ వారితో
విభేదించాడు, ఎందుకంటే అతను దస్తక్ల దుర్వినియోగానికి వ్యతిరేకంగా ఉన్నాడు.
⭐సిరాజ్ ఉద్ దౌలా కాసింబజార్లోని ఇంగ్లీష్ ఫ్యాక్టరీని స్వాధీనం చేసుకున్నాడు, కలకత్తాకు కవాతు చేసి 20 జూన్, 1756న ఫోర్ట్ విలియంను ఆక్రమించాడు. బెంగాల్ నవాబ్, సిరాజ్ ఉద్ దౌలా మరియు ఆంగ్లేయుల మధ్య వివాదం 23 జూన్ 1757న జరిగిన ప్లాసీ యుద్ధానికి దారితీసింది.
⭐నవాబు సైన్యాన్ని ఓడించి బ్రిటిష్ సేనల కమాండర్ రాబర్ట్ క్లైవ్ విజేతగా
నిలిచాడు . నవాబు సైన్యానికి అధిపతి మీర్ జాఫర్ చేసిన ద్రోహం వల్ల తేలిక విజయం
సాధించింది. నవాబు పారిపోవలసి వచ్చింది, మీర్ జాఫర్ కుమారుడు మీరాన్ చేత
పట్టుకుని చంపబడ్డాడు.
⭐ఆంగ్లేయులు మీర్ జాఫర్ను బెంగాల్ నవాబ్గా ప్రకటించారు మరియు కంపెనీకి ఇతర
బహుమతులతో పాటు బెంగాల్, బీహార్ మరియు ఒరిస్సాలలో స్వేచ్ఛా వాణిజ్యానికి
తిరుగులేని హక్కు లభించింది. ప్లాసీ యుద్ధం అపారమైన చారిత్రక ప్రాముఖ్యతను
కలిగి ఉంది, ఎందుకంటే ఇది బెంగాల్ మరియు చివరికి భారతదేశం యొక్క బ్రిటీష్
ఆధిపత్యానికి మార్గం సుగమం చేసింది.
⭐మీర్ జాఫర్ ఆంగ్లేయుల డిమాండ్లను సంతృప్తి పరచలేకపోయాడు మరియు అతను 1760లో
రాజీనామా చేయవలసి వచ్చింది. తరువాత అతని అల్లుడు మీర్ ఖాసిం సింహాసనంపై
కూర్చున్నాడు . అతను సమర్థుడు, సమర్థవంతమైన మరియు బలమైన పాలకుడు, అతను
బెంగాల్లో ఆంగ్లేయులకు మరియు వారి డిజైన్లకు త్వరలో ముప్పుగా మారాడు.
⭐మీర్ ఖాసిం వరుస యుద్ధాలలో ఓడిపోయాడు. 1763లో అవధ్కు పారిపోయాడు, అక్కడ అతను
అవధ్ నవాబ్ షుజా-ఉద్-దౌలా మరియు మొఘల్ చక్రవర్తి షా ఆలం Ⅱతో కూటమిని
ఏర్పరచుకున్నాడు. 22 అక్టోబర్ 1764న బక్సర్ వద్ద కంపెనీ సైన్యంతో ఘర్షణ
పడ్డారు మరియు పూర్తిగా ఓడిపోయారు. ఇంగ్లీష్ సైనిక ఆధిపత్యం నిర్ణయాత్మకంగా
స్థాపించబడింది.
⭐1765లో, రాబర్ట్ క్లైవ్ బెంగాల్ గవర్నర్గా నియమితులయ్యారు. క్లైవ్ బెంగాల్లో
ద్వంద్వ ప్రభుత్వం అనే కొత్త పరిపాలనా వ్యవస్థను ప్రవేశపెట్టాడు , దీనిలో
నామమాత్రపు అధిపతి బెంగాల్ నవాబ్ మరియు నిజమైన అధికారం బ్రిటిష్ వారి చేతుల్లో
ఉంది.
⭐అవధ్ ప్రావిన్స్
షుజా-ఉద్-దౌలాకు తిరిగి ఇవ్వబడింది, అయితే అతను ఆంగ్లేయులకు రూ. 50 లక్షలు చెల్లించవలసి వచ్చింది. షుజా-ఉద్-దౌలా
తన రాష్ట్ర రక్షణ కోసం ఆంగ్ల దళాలను కొనసాగించవలసి వచ్చింది.
⭐
షా ఆలం బెంగాల్, బీహార్ మరియు ఒరిస్సా యొక్క దివానీ హక్కులను ఆంగ్లేయులకు
ఇవ్వవలసి వచ్చింది. కారా మరియు అలహాబాద్ జిల్లాలు షా ఆలంకు ఇవ్వబడ్డాయి మరియు
ఆంగ్లేయులు అతనికి సంవత్సరానికి 26 లక్షల రూపాయల పెన్షన్ ఇచ్చారు .
⭐1763లో బ్రిటీష్ వారు మీర్ జాఫర్ను బెంగాల్ నవాబ్గా పునరుద్ధరించారు
మరియు అతని మరణం తరువాత, అతని రెండవ కుమారుడు నిజాం-ఉద్-దౌలాను సింహాసనంపై
ఉంచారు . బెంగాల్ పరిపాలనపై కంపెనీ అత్యున్నత నియంత్రణను పొందింది.
⭐హైదర్ అలీ, మైసూర్ సైన్యానికి చెందిన ఫౌజ్దార్ కుమారుడు 1721లో తన పూర్తి కృషి
మరియు సంకల్పంతో,అతను సైన్యానికి కమాండర్-ఇన్-చీఫ్ అయ్యాడు మరియు మైసూర్
పాలకుడు మరణించినప్పుడు,అతను తనను తాను పాలకుడిగా ప్రకటించుకున్నాడు మరియు
మైసూర్ సుల్తాన్ అయ్యాడు. అతను సమర్థుడైన జనరల్ మరియు అతను ఫ్రెంచ్ సైనికులను
చేర్చడం ద్వారా తన సైన్యాన్ని బలోపేతం చేశాడు.
⭐హైదర్ అలీ యొక్క వేగవంతమైన పెరుగుదల హైదరాబాద్ నిజాం, మరాఠాలు మరియు ఆంగ్లేయుల అసూయను ఉత్తేజపరిచింది. వీరంతా కలిసి కూటమిగా ఏర్పడి హైదర్ అలీపై యుద్ధం ప్రకటించారు. ⭐దౌత్యం ద్వారా, హైదర్ అలీ మరాఠాలు మరియు హైదరాబాద్ నిజాంపై గెలిచాడు మరియు మొదటి ఆంగ్లో-మైసూర్ యుద్ధం బ్రిటిష్ వారి ఓటమితో ముగిసింది .
⭐యుద్ధం ముగింపులో, మద్రాస్ ఒప్పందంపై సంతకం చేయబడింది, దాని ప్రకారం
ఇరుపక్షాలు ఒకరి విజయాలను మరొకరు పునరుద్ధరించుకున్నారు మరియు మూడవ పక్షం
ద్వారా దాడి జరిగినప్పుడు పరస్పర సహాయానికి హామీ ఇచ్చారు.
⭐1771లో హైదర్ అలీ మరాఠాలచే దాడి చేయబడ్డాడు, అయినప్పటికీ ఆంగ్లేయులు అతని
సహాయానికి రాలేదు మరియు మద్రాసు ఒప్పందాన్ని ఉల్లంఘించారు. ఇది హైదర్ అలీ బ్రిటిష్ వారిపై అపనమ్మకం కలిగించడానికి దారితీసింది
మరియు అతను వారిపై దాడి చేయడానికి అవకాశం కోరుకున్నాడు.
⭐హైదర్ అలీ ఆధిపత్యంలో ఉన్న ఫ్రెంచి స్వాధీనమైన మహే ఆంగ్లేయులచే దాడి
చేయబడినప్పుడు , హైదర్ అలీ ఆంగ్లేయులతో యుద్ధం ప్రకటించాడు 1780లో హైదర్
అలీ కర్ణాటకలో బ్రిటీష్ సైన్యాలపై ఒకదాని తర్వాత మరొకటిగా ఓడిపోయి పెద్ద
సంఖ్యలో లొంగిపోయేలా చేశాడు. అతను త్వరలోనే దాదాపు మొత్తం కర్ణాటకను
ఆక్రమించాడు.
⭐లార్డ్ వారెన్ హేస్టింగ్స్ , దౌత్యం యొక్క తెలివైన స్ట్రోక్ ద్వారా హైదర్ అలీ,
హైదరాబాద్ నిజాం మరియు మరాఠాల సమాఖ్యను విభజించారు. అతను మరాఠాలతో సంధి
చేసుకున్నాడు మరియు గుంటూరు జిల్లాను విడిచిపెట్టి నిజాంకు లంచం ఇచ్చాడు.
⭐1781లో ఐర్ కూట్ ఆధ్వర్యంలో బ్రిటిష్ వారు పోర్టో నోవోలో హైదర్ అలీని
ఓడించారు. హైదర్ అలీ మరణం తర్వాత 1782లో యుద్ధాన్ని అతని కుమారుడు టిప్పు
సుల్తాన్ నిర్వహించాడు.మంగుళూరు ఒప్పందం ద్వారా రెండవ ఆంగ్లో-మైసూర్
ముగిసింది,దీని ప్రకారం అన్ని విజయాలు పరస్పరం పునరుద్ధరించబడ్డాయి మరియు
ఇరువైపులా ఖైదీలు విముక్తి పొందారు.
⭐లార్డ్ కార్న్వాలిస్, అప్పటి గవర్నర్ జనరల్, తెలివిగల దౌత్యం ద్వారా మరాఠాలు,
నిజాం మరియు ట్రావెన్కోర్ మరియు కూర్గ్ పాలకులను గెలుచుకోవడం ద్వారా టిప్పు
సుల్తాన్ను ఒంటరిగా చేయడంలో విజయం సాధించారు.
⭐1790 లో యుద్ధం జరిగింది. ఆంగ్లేయులు మరియు టిప్పుల మధ్య టిప్పు ఓటమితో
ముగిసింది.సెరింగపట్నం ఒప్పందంతో యుద్ధం ముగిసింది , దీని ప్రకారం టిప్పు తన భూభాగాలలో సగం అంటే మలబార్, కూర్గ్,
దిండుగల్, బారామహల్ (ఇప్పుడు సేలం మరియు ఈరోడ్) కోల్పోయాడు.
టిప్పు 3 కోట్ల రూపాయల యుద్ధ నష్టపరిహారం చెల్లించవలసి వచ్చింది
మరియు అతను నష్టపరిహారం చెల్లించే వరకు అతని ఇద్దరు కుమారులను ఆంగ్లేయులకు
బందీలుగా అప్పగించవలసి వచ్చింది. ఈ యుద్ధం తరువాత, మైసూర్ బలం తగ్గినప్పటికీ,
అది చల్లారలేదు; టిప్పు ఓడిపోయాడు కానీ నాశనం కాలేదు.
⭐అప్పటి గవర్నర్ జనరల్,
లార్డ్ వెల్లెస్లీ అనుబంధ కూటమి ఒప్పందాన్ని అంగీకరించమని టిప్పును
ఒప్పించడానికి ప్రయత్నించారు
మరియు టిప్పు ఫ్రెంచ్ను తొలగించాలని, ఆంగ్ల రాయబారిని స్వీకరించాలని మరియు
కంపెనీ మరియు దాని మిత్రదేశాలతో ఒప్పందాలు చేసుకోవాలని అభ్యర్థిస్తూ లేఖలు
రాశారు. టిప్పు వెల్లెస్లీ లేఖలపై పెద్దగా శ్రద్ధ చూపలేదు, తద్వారా నాల్గవ
ఆంగ్లో-మైసూర్ యుద్ధం ప్రారంభమైంది.
⭐జనరల్ స్టువర్ట్ నేతృత్వంలోని బొంబాయి సైన్యం పశ్చిమం నుండి మైసూర్పై దాడి
చేసింది. గవర్నర్ జనరల్ సోదరుడు ఆర్థర్ వెల్లెస్లీ నేతృత్వంలోని మద్రాసు సైన్యం
టిప్పును అతని రాజధాని శ్రీరంగపట్టణానికి తిరోగమించవలసి వచ్చింది. టిప్పు
ధైర్యంగా పోరాడాడు కానీ యుద్ధంలో మరణించాడు.
⭐మైసూరు మధ్య భాగం వడియార్ రాజవంశానికి చెందిన కృష్ణరాజుకు ఇవ్వబడింది. రాజ్యం
యొక్క మిగిలిన భాగాలు బ్రిటిష్ మరియు నిజాం మధ్య విభజించబడ్డాయి. టిప్పు
కుటుంబాన్ని వేలూరు కోటకు పంపారు .
⭐1772 లో, మాధవరావు (మరాఠా పీష్వా) మరణించాడు మరియు అతని తమ్ముడు నారాయణరావు
అతని తర్వాత అధికారంలోకి వచ్చాడు, కానీ అతని మామ రఘునాథరావు అలియాస్ రఘోబా
అతనిని హత్య చేసి తదుపరి పీష్వాగా ప్రకటించుకున్నాడు. నానా ఫడ్నవీస్ యొక్క
సమర్థ నాయకత్వంలోని మరాఠా నాయకులు రఘోబా అధికారాన్ని విస్మరించి, నారాయణరావు
పసి కొడుకు మాధవరావు నారాయణను పీష్వాగా నియమించారు.
⭐
రఘోబా పీష్వాషిప్ కోసం బ్రిటిష్ వారి సహాయం కోసం వెళ్ళాడు. బొంబాయిలోని
బ్రిటిష్ అధికారులు రఘునాథరావుతో సూరత్ ఒప్పందాన్ని 1775లో సల్సెట్ మరియు
బస్సేన్ దీవులను బ్రిటిష్ వారికి అప్పగించేందుకు రఘునాథరావు అంగీకరించాడు.
⭐తలేగావ్ వద్ద జరిగిన యుద్ధం (1776) మరాఠాలు బ్రిటిష్ వారిని ఓడించారు.
పురందర్ ఒప్పందం (1776) మరాఠాలకు ప్రయోజనం చేకూర్చే విధంగా సంతకం చేయబడింది
మరియు ఇది మరాఠాలలో నానా ఫడ్నవీస్ స్థానాన్ని పెంచింది.
⭐1781లో వారెన్ హేస్టింగ్స్ కెప్టెన్ పోఫామ్ ఆధ్వర్యంలో బ్రిటిష్ దళాలను
పంపాడు. అతను మరాఠా చీఫ్ మహదాజీ సింధియాను అనేక చిన్న యుద్ధాలలో ఓడించి
గ్వాలియర్ను స్వాధీనం చేసుకున్నాడు. ⭐1782లో వారెన్ హేస్టింగ్స్ మరియు మహదాజీ సింధియా
మధ్య సల్బాయి ఒప్పందం
కుదిరింది.
⭐రఘునాథరావుకు పెన్షన్ ఇవ్వబడింది మరియు మాధవరావు Ⅱ పీష్వాగా అంగీకరించబడ్డాడు.
ఇది బ్రిటిష్ వారికి మరాఠాలతో ఇరవై సంవత్సరాల శాంతిని అందించింది. హైదర్ అలీ
నుండి తమ భూభాగాలను తిరిగి పొందడంలో మరాఠాల సహాయంతో మైసూర్పై ఒత్తిడి
తీసుకురావడానికి ఈ ఒప్పందం దోహదపడింది.
బస్సేన్ ఒప్పందం (1802) - గత 30 సంవత్సరాలుగా మరాఠా సమాఖ్యను కలిపి ఉంచిన నానా ఫడ్నవీస్ 1800లో మరణించారు.అతని మరణం తరువాత, మరాఠా నాయకుల మధ్య అంతర్గత కలహాలు స్వీయ-విధ్వంసకరంగా నిరూపించబడ్డాయి. జస్వంత్ రావ్ హోల్కర్ మరియు దౌలత్ రావ్ సింధియా పరస్పరం పోరాడుతున్నారు మరియు పేష్వా, బాజీ రావ్ Ⅱ హోల్కర్కు వ్యతిరేకంగా సింధియాకు మద్దతు ఇచ్చారు .
⭐సింధియా మరియు పీష్వాల సంయుక్త సైన్యాలు హోల్కర్ల చేతిలో చిత్తుగా ఓడిపోయాయి. పీష్వా బాజీ రావ్ Ⅱ రక్షణ కోసం బ్రిటిష్ వారిని సంప్రదించాడు మరియు బ్రిటిష్ వారితో బస్సేన్ ఒప్పందంపై సంతకం చేశాడు.ఇది అనుబంధ ఒప్పందంమరియు పీష్వా మరాఠా రాజ్యానికి అధిపతిగా గుర్తించబడ్డాడు.
⭐ఈ పత్రానికి అనుగుణంగా, మరాఠాల విదేశాంగ విధానం బ్రిటీష్ నియంత్రణలోకి
వచ్చింది మరియు అందువల్ల, బ్రిటీష్ వారికి వ్యతిరేకంగా మరాఠా అధిపతుల చర్య
విజయవంతంగా నిరోధించబడింది. మరాఠాలు ఈ ఒప్పందాన్ని తమ స్వాతంత్ర్యానికి
లొంగిపోయే పత్రంగా భావించారు.
⭐రఘోజీ భోంస్లే మరియు దౌలత్ రావ్ సింధియా మరాఠాల జాతీయ గౌరవానికి అవమానంగా
బస్సేన్ ఒప్పందాన్ని తీసుకున్నారు. ఇద్దరు అధిపతుల బలగాలు ఐక్యంగా ఉన్నాయి,
అయినప్పటికీ, ఆంగ్లేయులు ఔరంగాబాద్ సమీపంలోని అస్సాయే వద్ద సింధియా మరియు
భోంస్లేల సంయుక్త దళాలను ఆర్థర్ వెల్లెస్లీ (1803) వద్ద ఓడించారు . తదనంతరం,
ఆర్థర్ వెల్లెస్లీ యుద్ధాన్ని భోంస్లే యొక్క భూభాగంలోకి తీసుకువెళ్లాడు మరియు
అర్గావ్ మైదానంలో మరాఠా దళాలను ఓడించాడు. ఫలితంగా, భోంస్లే మరియు వెల్లెస్లీ
మధ్య డియోగావ్ ఒప్పందం కుదిరింది, ఇది ఒరిస్సాలోని కటక్ ప్రావిన్స్ను
వదులుకోవలసి వచ్చింది .
⭐ఉత్తరాన, లార్డ్ లేక్ లాస్వారి వద్ద సింధియా సైన్యాన్ని ఓడించి అలీఘర్, ఢిల్లీ
మరియు ఆగ్రాలను ఆక్రమించింది . సరస్సు మొఘల్ చక్రవర్తి షా ఆలమ్ను తన రక్షణలోకి
తీసుకుంది.
⭐వెల్లెస్లీ ఇప్పుడు తన దృష్టిని హోల్కర్ వైపు మళ్లించాడు, కానీ యశ్వంత్ రావ్
హోల్కర్ బ్రిటీష్ వారితో సమానంగా నిరూపించాడు మరియు హోల్కర్ అణచివేయబడలేదు .
⭐రెండవ ఆంగ్లో-మరాఠా యుద్ధం మరాఠా అధిపతుల శక్తిని ఛిన్నాభిన్నం చేసింది కానీ
వారి స్ఫూర్తిని కాదు. 1818లో తమ స్వాతంత్ర్యం మరియు పాత ప్రతిష్టను తిరిగి
పొందడానికి వారు తీరని చివరి ప్రయత్నం చేసారు.పూనాలోని బ్రిటిష్ రెసిడెన్సీపై
పీష్వా దాడి చేశారు కానీ ఓడిపోయింది. అప్పా సాహిబ్ (భోంస్లే చీఫ్) నాగపూర్
ఒప్పందాన్ని అంగీకరించడానికి నిరాకరించాడు, అతను 1816లో బ్రిటిష్ వారితో సంతకం
చేసాడు. 1816లో ఈ ఒప్పందం ప్రకారం, నాగ్పూర్ కంపెనీ నియంత్రణలోకి వచ్చింది.
అతను నవంబర్ 1817లో సీతాబాల్డి యుద్ధంలో బ్రిటిష్ వారితో పోరాడాడు, కానీ
ఓడిపోయాడు. హోల్కర్ కూడా 1817 డిసెంబర్ 21న బరోడాలో బ్రిటిష్ వారి చేతిలో
ఓడిపోయాడు. అందువలన, డిసెంబర్ 1818 నాటికి శక్తివంతమైన మరాఠా సమాఖ్య కల చివరకు
చెదిరిపోయింది.
⭐యుద్ధ ఫలితాలు - కాన్పూర్లోని బితూర్లో పీష్వా బాజీ రావు Ⅱ పెన్షన్ పొందారు.
అతని భూభాగాలు విలీనం చేయబడ్డాయి మరియు బొంబాయి ప్రెసిడెన్సీ ఈ ప్రాంతంలో
ఉనికిలోకి వచ్చింది. హోల్కర్ మరియు భోంస్లే అనుబంధ దళాలను అంగీకరించారు. మరాఠా
గర్వాన్ని సంతృప్తి పరచడానికి, బ్రిటీష్ వారిపై పూర్తిగా ఆధారపడిన శివాజీ
వారసుడు ప్రతాప్ సింగ్ ఆధ్వర్యంలో సతారా యొక్క చిన్న రాష్ట్రం
సృష్టించబడింది .
⭐ పంజాబ్ మరియు సింధ్ మినహా మొత్తం భారత ఉపఖండం బ్రిటిష్ నియంత్రణలోకి
తీసుకురాబడింది.
బ్రిటీష్ వారు భారతదేశం మొత్తాన్ని స్వాధీనం చేసుకునే పనిని పూర్తి
చేశారు. 1818 - 1857 CE. సింధ్ మరియు పంజాబ్లను స్వాధీనం చేసుకున్నారు మరియు
అవధ్, సెంట్రల్ ప్రావిన్సులు మరియు పెద్ద సంఖ్యలో ఇతర చిన్న రాష్ట్రాలు విలీనం
చేయబడ్డాయి.
⭐ఐరోపా మరియు ఆసియాలో పెరుగుతున్న ఆంగ్లో-రష్యన్ శత్రుత్వం మరియు ఆఫ్ఘనిస్తాన్
మరియు పర్షియా ద్వారా రష్యా భారతదేశంపై దాడి చేస్తుందనే బ్రిటీష్ భయాల ఫలితంగా
సింధ్ విజయం జరిగింది. రష్యాను ఎదుర్కోవడానికి, బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం
ఆఫ్ఘనిస్తాన్ మరియు పర్షియాలో తన ప్రభావాన్ని పెంచుకోవాలని నిర్ణయించుకుంది.
సింధ్ను బ్రిటిష్ ఆధీనంలోకి తీసుకువస్తేనే ఇది సాధ్యమవుతుంది . బ్రిటిష్
అధికారులు కూడా సింధ్ నది యొక్క వాణిజ్య అవకాశాలను అన్వేషించాలని
కోరుకున్నారు.
⭐సింధ్ రోడ్లు మరియు నదులు బ్రిటీష్ వ్యాపారానికి 1832లో ఒక ఒప్పందం ద్వారా
తెరవబడ్డాయి.( లార్డ్ బెంటింక్ ద్వారా ).
⭐అమీర్లుగా పిలువబడే సింధ్ ముఖ్యులు, లార్డ్ ఆక్లాండ్చే బలవంతంగా సబ్సిడరీ
అలయన్స్పై సంతకం చేయవలసి వచ్చింది.
⭐దాని ప్రాదేశిక సమగ్రత గౌరవించబడుతుందని గతంలో హామీ ఇచ్చినప్పటికీ, సింధ్ను
1843లో కలుపుకున్నారు.సర్ చార్లెస్ నేపియర్ చేసిన సంక్షిప్త ప్రచారం తర్వాత .
చార్లెస్ నేపియర్ ప్రసిద్ధ ఎడారి కోట అయిన ఇమామ్ఘర్ను ధ్వంసం చేశాడు.
ప్రతీకారంగా, బలూచీలు బ్రిటిష్ రెసిడెంట్పై దాడి చేసి బ్రిటిష్ వారిపై యుద్ధం
ప్రకటించారు. మియాని యుద్ధం జరిగింది, దీనిలో బలూచి సైన్యం నేపియర్ చేతిలో
ఓడిపోయింది మరియు కొంతమంది అమీర్లు లొంగిపోవాల్సి వచ్చింది. తరువాత, దాబో
యుద్ధం జరిగింది, దీనిలో నేపియర్ షేర్ ముహమ్మద్ (మీర్పూర్ అమీర్)ను ఓడించాడు
మరియు ఆ విధంగా, సింధ్ను అధికారికంగా విలీనం చేయడం ద్వారా షేర్ మహమ్మద్ సింధ్
నుండి బహిష్కరించబడ్డాడు (1843). నేపియర్ సింధ్ మొదటి గవర్నర్గా
నియమితుడయ్యాడు మరియు ఆ పనిని నెరవేర్చినందుకు ప్రైజ్ మనీగా 7 లక్షల రూపాయలు
అందుకున్నాడు.
⭐ మహారాజా రంజిత్ సింగ్ మరణం తరువాత పంజాబ్లో రాజకీయ అస్థిరత మరియు ప్రభుత్వ
వేగవంతమైన మార్పులు జరిగాయి. తరువాతి ముగ్గురు పాలకులు, ఖరక్ సింగ్, నవో నిహాల్
సింగ్ మరియు షేర్ సింగ్ తరువాతి ఆరు సంవత్సరాలలో (1839 - 45) హత్య చేయబడ్డారు.
1845లో రంజిత్ సింగ్ యొక్క ఐదు సంవత్సరాల కుమారుడు దలీప్ సింగ్
సింహాసనాన్ని అధిరోహించాడు మరియు అతని తల్లి మహారాణి జింద్ కౌర్ తన కుమారునికి
రాజప్రతినిధిగా వ్యవహరించారు.
⭐పంజాబ్ను బ్రిటిష్ చుట్టుముట్టడం 1833లో నుండి ప్రారంభమైంది. వీరు లూథియానా
మరియు సింధ్లలో బ్రిటిష్ నివాసితులను నియమించినప్పుడు. సింధ్ను స్వాధీనం
చేసుకున్న తర్వాత, మొదటి ఆంగ్లో-సిక్కు యుద్ధంలో (1845 - 46) భాగమైన బ్రిటిష్
మరియు సిక్కు పాలకుల మధ్య వరుస యుద్ధాలు జరిగాయి .
⭐ముదుక్స్ యుద్ధం (1845) లాల్ సింగ్
(సిక్కుల ప్రధాన మంత్రి) మరియు సర్ హుగ్ గోఫ్ మధ్య జరిగిన యుద్ధంలో సిక్కు
సైన్యం ఓడిపోయింది.
⭐ఫిరోజ్పూర్ యుద్ధం (1845) తేజ్
సింగ్ నేతృత్వంలోని సిక్కు సైన్యం మరియు బ్రిటీష్ వారి మధ్య జరిగిన యుద్ధంలో
సిక్కులు ఓడిపోయారు.
⭐బుద్దేవాల్ యుద్ధం (1846) రంజీత్
సింగ్ మైహిథియా మరియు హ్యారీ స్మిత్ మధ్య జరిగిన యుద్ధంలో సిక్కులు
ఓడిపోయారు.
⭐బాటిల్ ఆఫ్ గన్స్/బాటిల్ ఆఫ్ సోబ్రాన్ (1846)
- హ్యారీ స్మిత్ మరియు సిక్కుల మధ్య జరిగిన నిర్ణయాత్మక యుద్ధాలలో ఒకటి.
బ్రిటిష్ వారు సిక్కులను ఓడించి సట్లెజ్ దాటి లాహోర్ను కూడా ఆక్రమించారు.ఈ
యుద్ధం లాహోర్ ఒప్పందంపై సంతకం చేయడానికి దారితీసింది.
⭐లాహోర్ ఒప్పందం - లాహోర్ ఒప్పందం
(1846) ఈ ఒడంబడిక ప్రకారం, జలంధర్ దోబ్ బ్రిటిష్ వారికి ఒకటిన్నర కోటి
చెల్లింపుతో పాటు బ్రిటీష్ వారికి ఇవ్వబడింది . సిక్కులు మొత్తంలో సగం మాత్రమే
చెల్లించారు మరియు మిగిలిన మొత్తాన్ని వారు కాశ్మీర్ను బ్రిటిష్ వారికి
విక్రయించారు, వారు దానిని రాజా గులాబ్ సింగ్ డోగ్రాకు విక్రయించారు .
⭐భైరోవల్ ఒప్పందం (1846) - లాహోర్
రెండవ ఒప్పందం అని కూడా పిలుస్తారు . రాణి జింద్ కౌర్ తొలగించబడింది మరియు
పంజాబ్ కోసం రీజెన్సీ కౌన్సిల్ ఏర్పాటు చేయబడింది (ఎనిమిది మంది సిక్కు
సర్దార్లు ఉన్నారు) మరియు సర్ హెన్రీ లారెన్స్ అధ్యక్షత వహించారు . అలాగే,
లాహోర్లో బ్రిటీష్ దళం ఉంది, దీని కోసం సిక్కులు కూడా రూ.22 లక్షలు
చెల్లించాలి. భైరోవల్ ఒప్పందం సిక్కు రాజ్యాన్ని వర్చువల్ బ్రిటిష్
ప్రొటెక్టరేట్గా మార్చింది.
⭐రెండవ ఆంగ్లో-సిక్కు యుద్ధం (1848 - 49) - రెండవ ఆంగ్లో-సిక్కు యుద్ధం ఫలితంగా లార్డ్ డల్హౌసీ పంజాబ్ను
స్వాధీనం చేసుకున్నాడు. 1849 CE మరియు దలీప్ సింగ్ మరియు మహారాణి జింద్ కౌర్
ఇంగ్లండ్కు రవాణా చేయబడ్డారు. హెన్రీ లారెన్స్, జాన్ లారెన్స్ మరియు చార్లెస్
జి మాన్సెల్లతో కూడిన ముగ్గురు కమీషనర్ల బోర్డు ఏర్పాటు చేయబడింది. సి లో.
1853 CE, ఈ బోర్డు రద్దు చేయబడింది మరియు పంజాబ్కు ప్రధాన కమిషనర్ సర్ జాన్
లారెన్స్ నియమితులయ్యారు .
0 Comments