భారత రాజ్యాంగం యొక్క ముఖ్య లక్షణాలు (Salient Features of Indian Constitution)

భారత రాజ్యాంగం యొక్క ముఖ్య లక్షణాలు

🍀భారతదేశంలో పార్లమెంటరీ ప్రజాస్వామ్యం ఉంది. ప్రధానమంత్రి నేతృత్వంలోని మంత్రుల మండలి ఉంది, అతను నిజమైన అధికారాలను అనుభవిస్తాడు మరియు పార్లమెంటుకు బాధ్యత వహిస్తాడు, ఇది సార్వత్రిక పెద్దల ఫ్రాంచైజీ ద్వారా ప్రజలచే ఎన్నుకోబడుతుంది. భారత రాజ్యాంగం న్యాయబద్ధమైన ప్రాథమిక హక్కులను అందిస్తుంది. తరువాత రాజ్యాంగంలో చేర్చబడిన ప్రాథమిక విధుల ప్రస్తావన ఉంది. భారతదేశానికి కేవలం ఒకే పౌరసత్వం ఉంది. రాష్ట్ర విధాన నిర్దేశక సూత్రాలు సంక్షేమ రాజ్యానికి నిర్దిష్ట రూపాన్ని అందిస్తాయి.

భారత రాజ్యాంగం యొక్క ముఖ్య లక్షణం

వ్రాతపూర్వక రాజ్యాంగం:

🍀వ్రాతపూర్వక రాజ్యాంగం ఒక నిర్దిష్ట సమయంలో రూపొందించబడింది మరియు ఒక పత్రంగా నిర్ణీత తేదీన అమలులోకి వస్తుంది. మన రాజ్యాంగం 2 సంవత్సరాల, 11 నెలల మరియు 18 రోజులలో రూపొందించబడింది, ఇది నవంబర్ 26, 1949 న ఆమోదించబడింది మరియు జనవరి 26, 1950 న అమలు చేయబడింది.

దృఢమైన మరియు వశ్యత:

🍀భారత రాజ్యాంగం దృఢత్వం మరియు వశ్యత కలయికకు ఒక ప్రత్యేక ఉదాహరణ.

🍀ఒక రాజ్యాంగాన్ని దాని సవరణ ప్రక్రియ ఆధారంగా దృఢమైనది లేదా అనువైనదిగా పిలుస్తారు.

🍀USA, స్విట్జర్లాండ్ మరియు ఆస్ట్రేలియా రాజ్యాంగాలు కఠినమైన రాజ్యాంగాలు వలె కఠినమైన రాజ్యాంగంలో, రాజ్యాంగ సవరణ సులభం కాదు.

🍀అయితే, బ్రిటీష్ రాజ్యాంగం అనువైనదిగా పరిగణించబడుతుంది ఎందుకంటే దాని సవరణ విధానం సులభం మరియు సరళమైనది. భారత రాజ్యాంగం సవరణ యొక్క స్వభావాన్ని బట్టి సాధారణ నుండి అత్యంత క్లిష్టమైన ప్రక్రియ వరకు మూడు రకాల సవరణలను కలిగి ఉంది.

ఫెడరల్ పాలిటీ:

🍀భారతదేశం సమాఖ్య నిర్మాణాన్ని కలిగి ఉంది. సమాఖ్యలో రెండు విభిన్న స్థాయి ప్రభుత్వాలు ఉంటాయి.

🍀 దేశం మొత్తానికి ఒక ప్రభుత్వం ఉంది, దీనిని యూనియన్ లేదా సెంట్రల్ గవర్నమెంట్ అని పిలుస్తారు మరియు ప్రతి యూనిట్ లేదా స్టేట్‌కి ఒక ప్రభుత్వం ఉంటుంది.

🍀 USA ఒక సమాఖ్య అయితే UK (బ్రిటన్) ఏకీకృత ప్రభుత్వాన్ని కలిగి ఉంది, ఇక్కడ ఒకే ప్రభుత్వం ఉంటుంది. మొత్తం దేశం కోసం మరియు అధికారం కేంద్రీకృతమై ఉంది.

🍀భారత రాజ్యాంగం 'ఫెడరల్ స్టేట్ ' అనే పదాన్ని ఉపయోగించదు, కానీ భారతదేశాన్ని 'యూనియన్ ఆఫ్ స్టేట్స్' అని పిలుస్తుంది. కేంద్ర/కేంద్ర ప్రభుత్వం మరియు రాష్ట్ర ప్రభుత్వాల మధ్య యూనియన్ జాబితా, రాష్ట్ర జాబితా మరియు ఉమ్మడి జాబితా రూపంలో అధికారాల సరైన పంపిణీ ఉంది.

పాక్షిక సమాఖ్య:

🍀ఇది సమాఖ్య ఏర్పాటు అని అర్థం - కేంద్ర మరియు రాష్ట్రాలు అనే రెండు స్పష్టమైన ప్రభుత్వాలు ఉన్నప్పటికీ, కేంద్ర ప్రభుత్వానికి ఎక్కువ అధికారాలు ఇవ్వబడ్డాయి, న్యాయవ్యవస్థ యొక్క ఆధిపత్యం సమాఖ్య యొక్క ముఖ్యమైన లక్షణం, తద్వారా రాజ్యాంగాన్ని అర్థం చేసుకోవచ్చు. నిష్పక్షపాతంగా.

పార్లమెంటరీ ప్రజాస్వామ్యం:

🍀భారతదేశం ప్రజాస్వామ్యం యొక్క పార్లమెంటరీ రూపాన్ని కలిగి ఉంది. ఇది బ్రిటిష్ వ్యవస్థ నుండి స్వీకరించబడింది. పార్లమెంటరీ ప్రజాస్వామ్యంలో లెజిస్లేచర్ మరియు ఎగ్జిక్యూటివ్ మధ్య సన్నిహిత సంబంధం ఉంటుంది. క్యాబినెట్ శాసనసభ సభ్యుల నుండి ఎంపిక చేయబడుతుంది. కేబినెట్‌కి బాధ్యత ఉంటుంది. ప్రజాస్వామ్యం యొక్క ఈ రూపంలో, దేశాధినేత నామమాత్రం కాబట్టి భారతదేశంలో రాష్ట్రపతి రాష్ట్రానికి అధిపతి. రాజ్యాంగపరంగా రాష్ట్రపతికి అనేక అధికారాలు ఉన్నాయి కానీ ఆచరణలో PM నేతృత్వంలోని మంత్రి మండలి ఈ అధికారాలను ఉపయోగిస్తుంది. ప్రధానమంత్రి మరియు మంత్రి మండలి సలహా మేరకు రాష్ట్రపతి వ్యవహరించాలి.

ప్రాథమిక హక్కులు మరియు ప్రాథమిక విధులు:

🍀భారత రాజ్యాంగం ప్రాథమిక హక్కులకు హామీ ఇస్తుంది. రాజ్యాంగం ఆరు ప్రాథమిక హక్కులను అందిస్తుంది, అవి న్యాయబద్ధమైనవి మరియు అందువల్ల న్యాయవ్యవస్థ ద్వారా రక్షించబడతాయి. 42వ సవరణ ద్వారా మన రాజ్యాంగంలో ప్రాథమిక విధులు చేర్చబడ్డాయి. ఇది భారతదేశ పౌరులందరికీ పది ప్రాథమిక విధుల జాబితాను నిర్దేశిస్తుంది. హక్కులు ప్రజలకు హామీలుగా ఇవ్వబడినప్పటికీ, విధులు ప్రతి పౌరుడు నిర్వర్తించాల్సిన బాధ్యతలు.

రాష్ట్ర విధాన నిర్దేశక సూత్రాలు:

🍀ఇవి మన ప్రజలకు సామాజిక మరియు ఆర్థిక న్యాయాన్ని నిర్ధారించడానికి మన రాజ్యాంగంలో చేర్చబడిన ఐరిష్ రాజ్యాంగం నుండి స్వీకరించబడ్డాయి. ఆదేశిక సూత్రాలు భారతదేశంలో సంక్షేమ రాజ్యాన్ని స్థాపించడమే లక్ష్యంగా పెట్టుకున్నాయి, ఇక్కడ సంపద కొద్దిమంది చేతుల్లో కేంద్రీకృతమై ఉండదు.

ఏక సమీకృత న్యాయ వ్యవస్థ:

🍀 భారతదేశంలో ఒకే సమీకృత న్యాయ వ్యవస్థ ఉంది. సుప్రీంకోర్టు న్యాయ వ్యవస్థ యొక్క అత్యున్నత న్యాయస్థానం. దిగువ కోర్టులను నియంత్రించే మరియు పర్యవేక్షించే హైకోర్టులు దాని క్రింద ఉన్నాయి. భారత న్యాయవ్యవస్థ ఒక పిరమిడ్ లాంటిది, దిగువ కోర్టులు పునాదిగా, మధ్యలో హైకోర్టులు మరియు ఎగువన సుప్రీంకోర్టు.

న్యాయవ్యవస్థ స్వాతంత్ర్యం:

🍀భారత న్యాయవ్యవస్థ స్వతంత్రంగా మరియు నిష్పక్షపాతంగా ఉంటుంది. ఇది ఎగ్జిక్యూటివ్ మరియు లెజిస్లేచర్ ప్రభావం నుండి ఉచితం. దీని న్యాయమూర్తులు వారి అర్హతల ఆధారంగా నియమితులయ్యారు మరియు సులభంగా తొలగించబడలేరు లేదా వారి పదవి నిబంధనలను వారి ప్రతికూలతకు మార్చలేరు.

ఒకే పౌరసత్వం:

🍀 సాధారణంగా ఫెడరల్ స్టేట్‌లో పౌరులు USAలో వలె డబుల్ పౌరసత్వాన్ని అనుభవిస్తారు. కానీ భారతదేశంలో ఒకే పౌరసత్వం ఉంది అంటే ప్రతి భారతీయుడు అతని/ఆమె నివాస స్థలం లేదా పుట్టిన ప్రదేశంతో సంబంధం లేకుండా భారతదేశ పౌరుడు. అతను/ఆమె రాజస్థాన్, ఉత్తరాంచల్ లేదా ఛత్తీస్‌గఢ్ వంటి రాజ్యాంగ రాష్ట్ర పౌరుడు కాదు. భారతదేశంలోని పౌరులందరూ దేశంలో ఎక్కడైనా ఉపాధిని పొందగలరు మరియు దేశంలోని అన్ని ప్రాంతాలలో అన్ని హక్కులను సమానంగా పొందగలరు.

యూనివర్సల్ అడల్ట్ ఫ్రాంచైజ్:

🍀భారతీయ ప్రజాస్వామ్యం 'ఒక వ్యక్తి ఒక ఓటు' ఆధారంగా పనిచేస్తుంది. భారత రాజ్యాంగం సార్వత్రిక వయోజన ఫ్రాంచైజీ పద్ధతి ద్వారా భారతదేశంలో రాజకీయ సమానత్వాన్ని నెలకొల్పింది. కులం, లింగం, జాతి, మతం లేదా హోదాతో సంబంధం లేకుండా 18 సంవత్సరాలు లేదా అంతకంటే ఎక్కువ వయస్సు ఉన్న భారతదేశంలోని ప్రతి పౌరుడు ఎన్నికలలో ఓటు వేయడానికి అర్హులు.

అత్యవసర నిబంధనలు:

🍀క్లిష్ట పరిస్థితుల కారణంగా ప్రభుత్వాన్ని సాధారణ పద్ధతిలో నడపలేని పరిస్థితులు ఏర్పడవచ్చని రాజ్యాంగ నిర్మాతలు ఊహించారు. అటువంటి పరిస్థితులను ఎదుర్కోవటానికి, రాజ్యాంగం అత్యవసర నిబంధనలను వివరించింది. మూడు రకాల అత్యవసర పరిస్థితులు ఉన్నాయి; ఎ) యుద్ధం, బాహ్య దురాక్రమణ లేదా సాయుధ తిరుగుబాటు కారణంగా ఏర్పడిన అత్యవసర పరిస్థితి; బి) రాష్ట్రాలలో రాజ్యాంగ యంత్రాంగం వైఫల్యం నుండి ఉత్పన్నమయ్యే అత్యవసర పరిస్థితి; మరియు సి) ఆర్థిక అత్యవసర పరిస్థితి.